Richard Hofstadter

"The Paranoid Style in American Politics"

Μετάφραση: Φοίβος Αρβανίτης


       Το  παρανοϊκό πνεύμα στην αμερικανική πολιτική                                                                        

                                                                   Ι

Παρότι η αμερικανική πολιτική ζωή σπάνια έχει δοκιμαστεί από τις πιο οξείες μορφές της ταξικής σύγκρουσης, υπήρξε επανειλημμένα θέατρο ασυνήθιστα οργισμένων πνευμάτων. Σήμερα το γεγονός αυτό είναι εμφανέστατο στην άκρα δεξιά, όπου, ιδιαίτερα το κίνημα Γκολντγουότερ, μας έχει δείξει πόσο μεγάλη πολιτική επιρροή μπορεί να αντλήσει κανείς από τις έχθρες και τα πάθη μιας μικρής μειοψηφίας. Πίσω από τέτοια κινήματα υπάρχει μια πνευματική στάση, όχι πάντα δεξιότροπη, με μακρά και πλούσια ιστορία. Την ονομάζω παρανοϊκό ύφος απλώς επειδή καμία άλλη έκφραση δεν δηλώνει καλύτερα την εξημμένη υπερβολή, την καχυποψία και τη συνωμοσιολογική φαντασίωση που έχω κατά νου. Χρησιμοποιώ την έκφραση «παρανοϊκό ύφος» όχι με κάποια κλινική έννοια, αλλά δανείζομαι τον κλινικό όρο για άλλους σκοπούς. Δεν έχω ούτε την αρμοδιότητα ούτε την επιθυμία να κατατάξω οποιαδήποτε πρόσωπα του παρελθόντος ή του παρόντος μεταξύ των κλινικά φρενοβλαβών. Μάλιστα η ιδέα του παρανοϊκού ύφους θα είχε ελάχιστη σύγχρονη ή ιστορική αξία αν εφαρμοζόταν μόνο σε ανθρώπους με σοβαρές νοητικές διαταραχές. Η χρήση των παρανοϊκών τρόπων έκφρασης από κατά τα άλλα φυσιολογικούς ανθρώπους είναι κείνη που κάνει το φαινόμενο σημαντικό.

Όταν μιλάω για το παρανοϊκό στιλ, χρησιμοποιώ τον όρο κάπως σαν τον ιστορικό της τέχνης που μιλάει για το μπαρόκ ή το μανιερισμό. Είναι πάνω απ΄όλα ένας τρόπος να βλέπει κανείς τον κόσμο και να εκφράζεται ο ίδιος. Το λεξικό Webster ορίζει την παράνοια,  με την κλινική έννοια, ως χρόνια νοητική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από συστηματικές ψευδαισθήσεις καταδίωξης και ατομικού μεγαλείου. Στο παρανοϊκό στιλ, όπως το αντιλαμβάνομαι εδώ, το αίσθημα της καταδίωξης είναι κεντρικό και συστηματοποιείται μέσα από μεγαλόπνοες θεωρίες συνωμοσίας. Αλλά υπάρχει μια κρίσιμη διαφορά ανάμεσα στον παρανοϊκό πολιτικό ρήτορα και στον κλινικό παρανοϊκό: παρότι και οι δύο έχουν την τάση να είναι υπερβολικά ξαναμμένοι, υπερκαχύποπτοι, υπερεπιθετικοί, μεγαλόστομοι και μεσσιανικοί στην έκφρασή τους, ο κλινικά παρανοϊκός πιστεύει ότι ο εχθρικός και συνωμοσιακός κόσμος μέσα στον οποίο αισθάνεται να ζει, στρέφεται ειδικά εναντίον του. Απ΄την άλλη μεριά, ο ρήτορας του παρανοϊκού στιλ τον βλέπει να στρέφεται ενάντια σ΄ένα έθνος, μια κουλτούρα, έναν τρόπο ζωής, που η τύχη τους δεν επηρεάζει μόνο τον ίδιο αλλά εκατομμύρια άλλους. Στο βαθμό που δεν ξεχωρίζει τον εαυτό του ως απομονωμένο θύμα μιας προσωπικής συνωμοσίας (1), είναι κάπως πιο ορθολογικός και πολύ πιο αποστασιοποιημένος. Η ιδέα ότι τα πολιτικά του πάθη είναι ανιδιοτελή και πατριωτικά, είναι ένα στοιχείο που ενισχύει τα μέγιστα το αίσθημα δικαίου και ηθικής αγανάκτησης που τον διακατέχει.

(1)                        Ασφαλώς υπάρχουν εξαιρέσεις σ΄αυτό τον κανόνα, ιδιαίτερα ανάμεσα στους πιο ακραίους δεξιούς αγκιτάτορες – βλ. ειδικά Leo Lowenthal and Norbert Guterman: Prophets of Deceit: A Study of the Techniques of the American Agitator ( Νέα Υόρκη, 1949 ), κεφ. 9 – αλλά η σημασία τους είναι αμφίβολη. Βλ. επίσης τις ενδιαφέρουσες επισημάνσεις πάνω στη σχέση ανάμεσα στους τρόπους σκέψης και στους τύπους ψύχωσης, στο N. McConaghy: “Modes of Abstract Thinking and Psychosis,” American Journal of Psychiatry, CXVII (  Αύγουστος 1960 ), 106-10.

Ασφαλώς ο όρος «παρανοϊκό στιλ» είναι υποτιμητικός. Σκόπιμα. Το παρανοϊκό στιλ προδιαθέτει μάλλον για κακούς σκοπούς παρά για καλούς. Ωστόσο τίποτα δεν μπορεί να προστατεύσει απόλυτα ένα σοβαρό πολιτικό πρόγραμμα ή μια δίκαιη υπόθεση από τον κίνδυνο να υποστηριχτεί με παρανοϊκό ύφος, και είναι ομολογουμένως αδύνατο να αποτιμήσουμε την αξία μιας επιχειρηματολογίας όταν νομίσουμε ότι την παρουσιάζουν με τη χαρακτηριστική παρανοϊκή εκφορά. Το ύφος έχει να κάνει με τον τρόπο με τον οποίο γίνονται πιστευτές και προβάλλονται οι ιδέες παρά με την αλήθεια του περιεχομένου τους (2).

Μερικά απλά και μάλλον κοινώς αποδεκτά παραδείγματα μπορούν να αποσαφηνίσουν πλήρως αυτή τη διάκριση. Λίγο μετά τη δολοφονία του Προέδρου Κένεντι, δόθηκε μεγάλη δημοσιότητα σε μια πρόταση νόμου, με κύριο εισηγητή το Γερουσιαστή Τόμας Ε. Ντοντ του Κονέκτικατ, που προέβλεπε πιο αυστηρό κυβερνητικό έλεγχο στις πωλήσεις όπλων μέσω ταχυδρομείου. ΄Οταν ξεκίνησαν οι ακροάσεις στο Κονγκρέσο, τρεις άνδρες έκαναν 2500 μίλια, οδηγώντας από το Μπαγκντάντ της Αριζόνας στην Ουάσινγκτον, για να καταθέσουν ενάντια στο νομοσχέδιο. Σίγουρα υπάρχουν επιχειρήματα κατά του νόμου Ντοντ, τα οποία όσο και να μην πείθουν κάποιον, έχουν πάντως τη χροιά της συμβατικής πολιτικής λογικής. ΄Ομως, ένας από τους εξ Αριζόνας μάρτυρες εναντιώθηκε στο σχέδιο νόμου μ΄ένα επιχείρημα που θα μπορούσε να θεωρηθεί αντιπροσωπευτικό του παρανοϊκού στιλ: επέμενε ότι το νομοσχέδιο αποτελούσε «μια ακόμα προσπάθεια από μια ανατρεπτική δύναμη να μας υποτάξει σε μια παγκόσμια σοσιαλιστική κυβέρνηση» και ότι «απειλούσε» να «δημιουργήσει χάος» που θα βοηθούσε τους «εχθρούς μας» να πάρουν την εξουσία (3).

Επίσης είναι πασίγνωστο ότι το κίνημα ενάντια στη χλωρίωση του νερού των δικτύων ύδρευσης είναι χώρος υποδοχής κάθε είδους λοξών, ειδικά εκείνων που ζουν με την έμμονη φοβία της δηλητηρίασης. Είναι ενδεχόμενο κάποια στιγμή οι επιστήμονες να συγκεντρώσουν επαρκή πειστήρια ότι η χλωρίωση είναι περισσότερο επιβλαβής παρά ωφέλιμη. Και μια τέτοια ανακάλυψη θα δικαίωνε τους «αντιχλωριακούς» ως προς την ουσία της άποψής τους. Αλλά ταυτόχρονα δεν θα μπορούσε με κανέναν τρόπο να επικυρώσει τις αντιρρήσεις εκείνων που, με χαρακτηριστικά παρανοϊκό τρόπο, καταδικάζουν τη χλωρίωση ως έναν τρόπο να προωθηθεί ο σοσιαλισμός με το μανδύα της δημόσιας υγείας ή να εκφυλιστεί ο εγκέφαλος των ανθρώπων με την εισαγωγή χημικών στο νερό, ώστε να τους κάνει πιο ευάλωτους στα σοσιαλιστικά ή κομμουνιστικά σχέδια.

(2) O Milton Rokcach, στο The Open and Closed Mind ( Νέα Υόρκη, 1960 ), επιχειρεί να συστηματοποιήσει τη διάκριση μεταξύ του περιεχομένου των ιδεών και του τρόπου με τον οποίο υιοθετούνται. Είναι σημαντικό, πάντως, να έχουμε υπ΄όψη μας ότι, ενώ κάθε σύστημα πεποιθήσεων μπορεί να υιοθετηθεί με παρανοϊκό τρόπο, υπάρχουν κάποιες πεποιθήσεις που φαίνονται να υιοθετούνται σχεδόν αποκλειστικά μ΄αυτό τον τρόπο.

(3) Interstate Shipment of Firearms, Ακροάσεις ενώπιον της Επιτροπής Εμπορίου της Αμερικανικής Γερουσίας, σελ. 241 ( 30 Ιανουαρίου 1964 )

Το παραμορφωτικό ύφος είναι λοιπόν ένα πιθανό σήμα που θα μπορούσε να δηλώνει μια στρεβλή γνώμη ή κρίση, όπως στην τέχνη, η ασχήμια δηλώνει ένα θεμελιώδες έλλειμμα καλαισθησίας. Εκείνο που με ενδιαφέρει εδώ είναι η δυνατότητα να χρησιμοποιήσω την πολιτική ρητορεία για να φτάσω στην πολιτική παθολογία. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά γνωρίσματα του παρανοϊκού ύφους είναι ότι αντιπροσωπεύει έναν παλιό και συνεχώς επανερχόμενο τρόπο έκφρασης στη δημόσια ζωή μας, που συνδέεται συχνά με κινήματα καχύποπτης δυσαρέσκειας, το περιεχόμενο των οποίων παραμένει λίγο πολύ το ίδιο ακόμα και όταν υιοθετείται από ανθρώπους με τελείως διαφορετικούς σκοπούς. Η πείρα μας δείχνει επίσης ότι, ενώ έρχεται κατά κύματα άνισης έντασης, έχει βαθιές και γερές ρίζες.

Επέλεξα την αμερικανική ιστορία για να απεικονίσω το παρανοϊκό πνεύμα μόνο επειδή συμβαίνει να είμαι αμερικανολόγος, και αποτελεί για μένα μια επιλογή ευκολίας. Αλλά το φαινόμενο δεν περιορίζεται με κανέναν τρόπο στην αμερικανική εμπειρία όπως ούτε και στην εποχή που ζούμε. Ιδέες περί πανταχού παρούσας συνωμοσίας των Εβραίων ή των Μασόνων, των διεθνών καπιταλιστών, των διεθνών Εβραίων ή των Κομμουνιστών είναι κοινά φαινόμενα σε πολλές χώρες στη σύγχρονη ιστορία. (4) Αρκεί να σκεφτεί κάποιος τον αντίκτυπο της δολοφονίας του Κένεντι στην Ευρώπη, για να θυμηθεί ότι οι Αμερικανοί δεν έχουν μονοπώλιο στο χάρισμα του παρανοϊκού αυτοσχεδιασμού (5). Μάλιστα, η μόνη περίπτωση στη σύγχρονη ιστορία όπου θα μπορούσαμε να πούμε ότι το παρανοϊκό πνεύμα γνώρισε ολοκληρωμένο θρίαμβο, δεν συναντιέται στις ΗΠΑ αλλά στη Γερμανία. Το παρανοϊκό πνεύμα είναι κοινό συστατικό του φασισμού και του ταπεινωμένου εθνικισμού, παρότι γοητεύει και  πολλούς που δεν είναι φασίστες, και μπορούμε συχνά να το δούμε και στον αριστερό Τύπο.  Οι περίφημες εκκαθαριστικές δίκες του Στάλιν ήταν το αποκρυστάλλωμα, σε νομική, υποτίθεται, μορφή, μιας ακραία εξωπραγματικής και καταστροφικής επίδοσης του παρανοϊκού πνεύματος. Στην Αμερική υπήρξε το κυρίαρχο ύφος μόνο σε μειοψηφικά κινήματα.

(4) Βλ. το δοκίμιο του Φραντς Νόιμαν, “Anxiety and Politics”, στο The Democratic and Authoritarian State ( 1957 ). Για δύο μελέτες στο ευρωπαϊκό παρανοϊκό στιλ, σε διαφορετικό περίγυρο, βλ. Fritz Stern: The politics of Cultural Despair ( Μπέρκλεϊ, 1961 ), και Stanley Hoffmann: Le Mouvement Poujade (Παρίσι, 1956 ).

(5) Οι συνωμοσιολογικές εξηγήσεις της δολοφονίας του Κένεντι έχουν πολύ μεγαλύτερη πέραση στην Ευρώπη παρά στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά κανένας ευρωπαίος, απ΄όσο ξέρω, δεν μπορεί να φτάσει σε επινοητικότητα τον καθηγητή Ρεβίλο Π. ΄Ολιβερ του Πανεπιστημίου του Ιλινόι, ο οποίος υποστηρίζει πως, παρότι ο Κένεντι είχε προσφέρει πολλές υπηρεσίες στην κομμουνιστική συνωμοσία, είχε παραμελήσει ένα σχέδιο «κατάκτησης των ΗΠΑ το 1963» και είχε αρχίσει να «μετατρέπεται ταχύτατα σε πολιτικό πρόβλημα». Επομένως έπρεπε να εκτελεστεί. The New York Times, 11 Φεβρουαρίου 1964.

Φυσικά μπορεί να υποστηριχτεί ότι ορισμένα γνωρίσματα της ιστορίας μας έχουν διευρύνει το πεδίο επιρροής και την ισχύ του παρανοϊκού πνεύματος πάνω μας περισσότερο απ΄όσο σε πολλές άλλες δυτικές χώρες. Ωστόσο η πρόθεσή μου εδώ δεν είναι να εκφέρω συγκριτικές κρίσεις αλλά απλώς να αποδείξω την ύπαρξή του και να περιγράψω τις επανειλημμένες αναβιώσεις του στο πέρασμα της ιστορίας.

Μπορούμε ν΄αρχίσουμε με μερικά αμερικανικά παραδείγματα. Ας ακούσουμε το γερουσιαστή Μακάρθι να μιλάει τον Ιούνιο του 1951 για την κρίσιμη κατάσταση των Ηνωμένων Πολιτειών:

Τι μπορούμε να σκεφτούμε για τη σημερινή μας κατάσταση αν όχι να πιστέψουμε ότι άνθρωποι υψηλά ιστάμενοι σ΄αυτή την κυβέρνηση συνεννοούνται για να μας οδηγήσουν στον όλεθρο; Αυτό πρέπει να είναι απότοκο μιας μεγάλης συνωμοσίας, μιας συνωμοσίας σε τόσο τεράστια κλίμακα  ώστε επισκιάζει κάθε προηγούμενο τέτοιο εγχείρημα στην ανθρώπινη ιστορία. Μια συνωμοσία ατιμίας τόσο μαύρη ώστε, όταν επιτέλους αποκαλυφθεί, οι πρωτεργάτες της θα αξίζουν την αιώνια κατάρα όλων των έντιμων ανθρώπων… Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτή η αδιάλειπτη σειρά αποφάσεων και ενεργειών που συνθέτουν τη στρατηγική της ήττας; Δε μπορούν να αποδοθούν σε ανικανότητα… Οι νόμοι των πιθανοτήτων λένε ότι ένα μέρος… [των] αποφάσεων θα υπηρετούσαν το συμφέρον της χώρας. (6)

Ας πάμε τώρα πενήντα χρόνια πίσω, σ΄ένα μανιφέστο που υπογράφτηκε το 1895 από ηγετικά στελέχη του Λαϊκιστικού Κόμματος:

΄Ηδη από το 1865-66 οι κερδοσκόποι του χρυσού στην Ευρώπη και την Αμερική έθεσαν σ΄εφαρμογή μια συνωμοσία… Για τριάντα ολόκληρα χρόνια αυτοί οι συνωμότες έχουν κάνει το λαό να αντιδικεί για λιγότερο σημαντικά ζητήματα, ενώ οι ίδιοι ακολουθούν με αμείωτο ζήλο τον κεντρικό σκοπό τους… ‘ Όλες οι μηχανές της δολιότητας, όλα τα όπλα της κυβέρνησης και κάθε τέχνασμα γνωστό στις μυστικές καβάλες του διεθνούς δικτύου του χρυσού χρησιμοποιούνται για να πλήξουν την ευημερία του λαού και την οικονομική και εμπορική ανεξαρτησία της χώρας. (7)

   Κατόπιν, σ΄ένα άρθρο εφημερίδας του Τέξας το 1855:

… Είναι πασίγνωστο ότι οι Μονάρχες της Ευρώπης και ο Πάπας της Ρώμης απεργάζονται τούτη ακριβώς την ώρα την καταστροφή μας και απειλούν με εξαφάνιση τους πολιτικούς, αστικούς και θρησκευτικούς θεσμούς μας. ΄Εχουμε πολύ σοβαρούς λόγους να πιστεύουμε ότι η διαφθορά έχει εισδύσει στα ανώτατα κλιμάκια της Εκτελεστικής Εξουσίας, και η ίδια η κεφαλή της Κυβέρνησης έχει μιανθεί από το μεταδοτικό δηλητήριο του Καθολικισμού… Ο Πάπας έστειλε πρόσφατα τον υπουργό εξωτερικών του στη χώρα μας σε μυστική αποστολή, αποτέλεσμα της οποίας είναι το απίστευτο θράσος της Καθολικής Εκκλησίας στις Ηνωμένες Πολιτείες… Αυτοί οι παρατρεχάμενοι του Πάπα δεν διστάζουν να βρίζουν τους Γερουσιαστές μας, να επιτιμούν τους πολιτικούς μας άνδρες, να προπαγανδίζουν την παρά φύση ένωση Εκκλησίας και κράτους, να συκοφαντούν ασύστολα όλες τις κυβερνήσεις εκτός από την Καθολική και να εκστομίζουν τις πιο βδελυρές καταδίκες κάθε μορφής Προτεσταντισμού. Οι Καθολικοί στις Ηνωμένες Πολιτείες παίρνουν κάθε χρόνο πάνω από 200 χιλιάδες δολάρια για την προπαγάνδιση της πίστης τους. Σ΄ αυτά προσθέστε τα τεράστια ποσά που συλλέγουν εδώ… (8)

(6) Congressional Record, 82^nd Cong., 1^st sess. ( 14 Ιουνίου,. 1951 ), σελ. 6602. Για ένα παρόμοιο απόσπασμα, βλ. το βιβλίο του Μακάρθι, McCarthyism: The Fight for America ( Νέα Υόρκη, 1952 ), σελ. 2.

(7) Το μανιφέστο έχει ανατυπωθεί στο Frank McVey: “The Populist Movement,” Economic Studies, I ( Αύγουστος 1896 ), 201-2. Το πρόγραμμα του Λαϊκιστικού Κόμματος το 1892 ισχυρίζεται: «Μια ευρύτατη συνωμοσία ενάντια στην ανθρωπότητα οργανώνεται σε δύο ηπείρους και ταχύτατα θέτει υπό τον έλεγχό της τον κόσμο. Αν δεν αντιμετωπιστεί και δεν εξαρθρωθεί  άμεσα, θα φέρει τρομερές κοινωνικές ταραχές, την καταστροφή του πολιτισμού ή την εγκαθίδρυση ενός απόλυτου δεσποτισμού.»

(8) Παρατίθεται στο Sister Paul του Cross McGrath: Political Nativism in Texas, 1825-1860 ( Ουώσινγκον, 1930 ), σελ. 114-15, από Texas State Times, 15 Σεπτεμβρίου 1855.

Τέλος, το παρακάτω κομμάτι προέρχεται από ένα κήρυγμα στη Μασαχουσέτη το 1798:

Μυστικές και συστηματικές επιδιώξεις έχουν υιοθετηθεί και ακολουθούνται με ζήλο και ενεργητικότητα, από διεστραμμένους και πολυμήχανους ανθρώπους, σε ξένες χώρες, για να υποσκάψουν τα θεμέλια της Θρησκείας μας [ Χριστιανισμός ], να γκρεμίσουν τους Βωμούς της και να στερήσουν έτσι τον κόσμο απ΄ την ευλογημένη επιρροή της στην κοινωνία… Αυτοί οι ασεβείς συνωμότες και φιλόσοφοι έχουν υλοποιήσει τους σκοπούς τους σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, και καυχιούνται για τη δύναμη που έχουν να πετυχαίνουν τα σχέδια τους σε κάθε γωνιά της Χριστιανοσύνης, κομπάζοντας για τη βεβαιότητα της επιτυχίας τους και αψηφώντας κάθε εμπόδιο… (9)

Αυτά τα παραθέματα, σταχυολογημένα σε χρονικές αποστάσεις μισού αιώνα το ένα από το άλλο, δίνουν το στίγμα του τρόπου σκέψης. Στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών τον βρίσκει κανείς, για παράδειγμα, στο αντι-Μασονικό κίνημα, στο αντι-Καθολικό και το «αυτοχθονιστικό» κίνημα, σε κάποιους υπέρμαχους της κατάργησης της δουλοκτησίας που θεωρούσαν ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν αιχμάλωτες μιας συνωμοσίας των δουλοκτητών, σε πολλούς συγγραφείς τρομαγμένους από το Μορμονισμό, σε συγγραφείς του Κινήματος Greenback και του Λαϊκιστικού Κινήματος που κατασκεύασαν μια πελώρια συνωμοσία των διεθνών τραπεζιτών, στην «αποκάλυψη» μιας συνωμοσίας της βιομηχανίας πυρομαχικών στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, στο λαϊκό αριστερό τύπο, στη σύγχρονη αμερικανική δεξιά, και σε αμφότερες τις πλευρές της σημερινής προεκλογικής εκστρατείας ανάμεσα στα Συμβούλια των Λευκών Πολιτών και στους Μαύρους Μουσουλμάνους. Δεν σκοπεύω να παρακολουθήσω όλες τις παραλλαγές του παρανοϊκού πνεύματος που μπορεί να συναντήσει κανείς σε όλα αυτά τα κινήματα και κινήσεις. Θα περιοριστώ σε λίγα κορυφαία επεισόδια της ιστορίας μας, στα οποία το πνεύμα της παράνοιας αναδύεται με πληρότητα και αρχετυπικό μεγαλείο.

(9) Jedidiah Morse: A Sermon Preached at Charlestown, 29 Νοεμβρίου 1798… ( Worchester, Mass., 1799 ), σελ. 10-1.

                                             II

Μια βολική αφετηρία είναι ο πανικός που επικράτησε σε κάποιους κύκλους στο τέλος του δέκατου όγδοου αιώνα γύρω από τις υποτιθέμενες ανατρεπτικές δραστηριότητες των Βαυαρών Πεφωτισμένων. Αυτός ο πανικός που συνέπεσε με τη γενική αντίδραση της Δύσης στη Γαλλική Επανάσταση, κορυφώθηκε εδώ με την απάντηση κάποιων αντιδραστικών, κυρίως στη Νέα Αγγλία και στους κύκλους του κατεστημένου κλήρου, στην επικράτηση της Τζεφερσόνιας Δημοκρατίας. Το Κίνημα των Πεφωτισμένων ( ο «Ιλουμινατισμός» ) είχε ιδρυθεί το 1776 από τον Adam Weishaupt, καθηγητή του δικαίου στο Πανεπιστήμιο του Ίνγκολστατ.  Σήμερα οι απόψεις του φαίνονται απλώς μια άλλη εκδοχή του ρασιοναλισμού του 18^ου αιώνα, διανθισμένη με αντικληρική διάθεση, που μοιάζει σαν αναπόφευκτη απάντηση

στην αντιδραστική-παπαδίστικη ατμόσφαιρα της Βαυαρίας του 18^ου αιώνα. Ένα κίνημα κάπως απλοϊκό και ουτοπικό με απώτερη πρόθεση να επαναφέρει την ανθρώπινη φυλή υπό τους κανόνες του ορθού λόγου. Μετά το 1780,  προσέλκυσε μεταξύ των οπαδών του και εξέχοντες ηγεμόνες των γερμανικών κρατιδίων. Πρόσωπα όπως ο Χέρντερ, ο Γκέτε και ο Πεσταλότσι αναφέρονται επίσης μεταξύ των οπαδών του.  Παρότι το τάγμα του Πεφωτισμένων δοκιμάστηκε από διωγμούς στη γενέτειρά του ηγεμονία, ο ουμανιστικός ρασιοναλισμός του εμφανίζεται να έχει αποκτήσει αρκετά μεγάλη επιρροή στις στοές των Τεκτόνων.  Είναι εύκολο να πιστέψουμε ότι ασκούσε έλξη σε κάποιους ριζοσπάστες με συνωμοσιολογική νοοτροπία.

Οι Αμερικανοί πρωτογνώρισαν τον Ιλουμινατισμό το 1797, από ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε στο Εδιμβούργο ( αργότερα ανατυπώθηκε στη Νέα Υόρκη ), με τίτλο Αποδείξεις Συνομωσίας Ενάντια σε Όλες τις Θρησκείες και τις Κυβερνήσεις της Ευρώπης, που εξυφαίνεται στις Μυστικές Συναντήσεις των Ελευθεροτεκτόνων, των Πεφωτισμένων και των Εταιρειών Ανάγνωσης. Συγγραφέας του ήταν ένας πολύ γνωστός σκώτος επιστήμονας, ο Τζον Ρόμπινσον, περιστασιακός οπαδός και ο ίδιος παλαιότερα της Βρετανικής Μασονίας. Η φαντασία του είχε πυροδοτηθεί από το γεγονός ότι θεωρούσε το Τεκτονικό κίνημα της ηπειρωτικής Ευρώπης ελάχιστα «αθώο». Το βιβλίο του Ρόμπινσον ήταν μια ευσυνείδητη περιγραφή, σχολαστικά συναρμολογημένη από τις γερμανικές πηγές, των απαρχών και της εξέλιξης του κινήματος του Βάισχάουπτ. Στο μεγαλύτερο μέρος, ο Ρόμπινσον έμεινε όσο πιο πιστός μπορούσε στα γεγονότα, αλλά όταν έφτανε στο σημείο να αξιολογήσει το ηθικό περιεχόμενο και την πολιτική επίδραση του Ιλουμινατισμού, τότε έκανε το χαρακτηριστικό παρανοϊκό άλμα στην ψευδαίσθηση.  Πίστευε ότι το κίνημα σχηματίστηκε με «ρητό σκοπό να ΞΕΡΙΖΩΣΕΙ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΥΠΑΡΧΟΝΤΕΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥΣ ΘΕΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΝΑ ΑΝΑΤΡΕΨΕΙ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΥΠΑΡΧΟΥΣΕΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ,»  και του απέδιδε κεντρικό ρόλο στην προετοιμασία και την πρόκληση της Γαλλικής Επανάστασης. Το έβλεπε σαν ελευθεριακό και αντιχριστιανικό κίνημα, επιδιδόμενο στη διαφθορά των γυναικών, την καλλιέργεια των σαρκικών απολαύσεων και την καταπάτηση του δικαιώματος της ιδιοκτησίας. Τα μέλη του σχεδίαζαν να παρασκευάσουν ένα ρόφημα που να προκαλεί έκτρωση, μια μυστική ουσία που « να τυφλώνει ή να σκοτώνει όταν εκτοξευτεί στο πρόσωπο,» και μια συσκευή που ήταν κάτι σαν βόμβα δυσοσμίας – «ένας τρόπος για να γεμίζουν τα υπνοδωμάτια με μολυσματικούς καπνούς.» (1) Η μωροπιστία του Ρόμπινσον δεν περιοριζόταν σ΄αυτά τα θέματα αλλά περιλάμβανε και την  πεποίθηση ότι οι Πεφωτισμένοι, παρότι διακαώς αντιχριστιανοί, ήταν διαβρωμένοι από τους Ιησουϊτες.  

(1) Robinson: Proofs of a Conspiracy ( Νέα Υόρκη, 1798 ), σελ. 14, 376, 311.  Για μια διεξοδική μελέτη της αμερικανικής αντίδρασης στον Ιλουμινισμό, βλ. Vernon Stauffer: New England and the Bavarian Illuminati ( Νέα Υόρκη, 1918 ).

Σχεδόν ταυτόχρονα με το βιβλίο του Ρόμπινσον, κυκλοφόρησε στο Λονδίνο ένα φοβερό τετράτομο έργο του Αββά Μπαρουέλ, ενός Ιησουϊτη που είχε απελαθεί από τη Γαλλία μετά τη δίωξη του τάγματος το 1773. Τίτλος του Memoires pour servir a l’histoire du Jacobinism ( Απομνημονεύματα χρήσιμα για την ιστορία του

Ιακωβινισμού. ) Αυτό το έργο, που μεταφράστηκε στα αγγλικά και εκδόθηκε τόσο στην Αγγλία όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες, προέβαλλε απόψεις παρόμοιες με του Ρόμπινσον και σκιαγραφούσε μια «τριπλή συνωμοσία» των αντι-Χριστιανών, των Ελευθεροτεκτόνων και των Πεφωτισμένων για να γκρεμίσουν τη θρησκεία και την τάξη.  «Θα αποδείξουμε,» έγραφε ο Μπαρουέλ,

αυτό που είναι κεφαλαιώδες να γνωρίζουν τα έθνη και οι ηγέτες τους. Θα τους πούμε: το κάθε τι στη Γαλλική Επανάσταση, ακόμα και τα πιο αποτρόπαια εγκλήματα, είχαν προβλεφθεί, μελετηθεί, οργανωθεί, αποφασιστεί, διαταχθεί. Και είχαν προπαρασκευαστεί και υλοποιηθεί από ανθρώπους που μόνοι εκείνοι κρατούσαν τα ηνία των συνωμοσιών πολύ πριν τις εξυφάνουν στις μυστικές εταιρείες, και που ήξεραν πώς να επιλέξουν και να επιταχύνουν τις ευνοϊκές στιγμές για τα σχέδιά τους.  Παρότι μέσα στα καθημερινά γεγονότα υπήρξαν συγκυρίες που δεν φαίνονταν να είναι απότοκοι συνωμοσιών, υπήρχε εντούτοις μία ενιαία βούληση με τους μυστικούς πράκτορές της. Αυτοί προκάλεσαν αυτά τα γεγονότα, αυτοί ήξεραν πώς να επωφεληθούν από τις περιστάσεις ή ακόμα και πώς να τις προξενήσουν, αυτοί κατεύθυναν τα πάντα προς τον κεντρικό σκοπό τους.  Οι συγκυρίες μπορεί να χρησίμευσαν ως πρόσχημα και ευκαιρία αλλά η μεγάλη υπόθεση της Επανάστασης, των μεγάλων εγκλημάτων της, των στυγερών πεπραγμένων της υπήρξε πάντα ανεξάρτητη και αυτοτελής, και συνίστατο σε συνωμοσίες από μακρού σχεδιασμένες και προμελετημένες. (2)

Οι ιδέες αυτές δεν άργησαν να γίνουν αισθητές στην Αμερική, παρότι είναι αμφίβολο αν έστω και ένα μέλος των Πεφωτισμένων πάτησε ποτέ εδώ. Το Μάιο του 1798, ένας πρωτοκλασάτος πάστορας του εκκλησιαστικού κατεστημένου της Μασαχουσέτης, στη Βοστώνη, ο Τζεντιντάια Μορς, έκανε ένα επίκαιρο κήρυγμα με μεγάλη βαρύτητα για τη νεόκοπη χώρα, η οποία τότε ήταν διχασμένη ανάμεσα σε Τζεφεφερσονιανούς και Φεντεραλιστές, σε Γαλλόφιλους και Αγγλόφιλους. ΄Εχοντας διαβάσει τον Ρόμπινσον, ο Μορς πείσθηκε ότι και οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν θύμα μιας γιακωβίνικης συνωμοσίας που είχε εκπονηθεί από τον Ιλουμινατισμό, και ότι η χώρα έπρεπε να ανασκουμπωθεί για να αποκρούσει τις μηχανορραφίες της διεθνούς συνωμοσίας. Οι προειδοποιήσεις του έβρισκαν απήχηση στην Νέα Αγγλία κάθε φορά που οι Φεντεραλιστές μηρύκαζαν τη δυσαρέσκειά τους για το ανερχόμενο αντιθρησκευτικό ρεύμα ή τη δημοκρατία του Τζέφερσον.  Ο Τίμοθι Ντουάιτ, πρόεδρος του Γέιλ, έδωσε συνέχεια στο κήρυγμα του Μορς μ΄έναν πανηγυρικό της 4^ης Ιουλίου, ( Το Καθήκον των Αμερικανών στη Σημερινή Κρίση ), όπου, με την απαστράπτουσα ρητορεία του, ξεσπάθωσε κατά του Αντίχριστου.

(2) Memoires pour servir a l’histoire du Jacobinisme ( Αμβούργο, 1803 ), Ι, ΙΧ-Χ. Στο The Age of the Democratic Revolution: The Struggle ( Πρίνστον, 1964 ), ο Ρόμπερτ Πάλμερ τοποθετεί τα γραπτά ανθρώπων σαν τον Ρόμπινσον και τον Μπαρουέλ μέσα στα συμφραζόμενα της γενικής αντίδρασης προς τη Γαλλική Επανάσταση και δικαιώνει το ψήγμα πραγματικότητας που υπάρχει πίσω από τις φαντασιώσεις τους. Βλ. ειδ. σελ. 51-4, 141-5, 163-4, 249-55, 343-6, 429,30, 451-6, 340,3. Επίσης στο J. Droz: L’ Allemagne et la Revolution francaise ( Παρίσι, 1949 ). Για το ρόλο που διαδραμάτισε η ιδέα της συνωμοσίας στο παρασκήνιο της Αμερικανικής Επανάστασης, βλ. τις παρατηρήσεις του Μπέρνερτ Μπέιλυν στην Εισαγωγή στο Pamphlets of the American Revolution ( Κέμπριτζ, Μασ. , 1965 ), Ι, 60-89.

Οι αμαρτίες των εχθρών του Χριστού και των Χριστιανών αθροίζονται σε πλήθη και μεγέθη που ξεπερνούν κάθε δυνατότητα υπολογισμού και περιγραφής. Όλα όσα μπορεί να γεννήσει και να καταφέρει η μοχθηρία και η αθεϊα του Δράκοντα, η αγριότητα και η πλεονεξία του Θηρίου, η δολιότητα και η απάτη του ψευδο Προφήτη, όλα βρίσκονται στον κατάλογο.  Δεν υπάρχει προσωπικό ή εθνικό συμφέρον που να έχει μείνει αλώβητο. Σκέψη ή πράξη ασέβειας προς το Θεό που να μην έχει υπάρξει… Θα γίνουμε, αδελφοί μου, συνένοχοι σ΄αυτές τις αμαρτίες; Θα τις αφήσουμε να μπουν στην κυβέρνηση, στα σχολεία, στις οικογένειές μας; Θα γίνουν οι γιοι μας μαθητές του Βολτέρου και οι κόρες μας παλλακίδες των Πεφωτισμένων; (3)

Το μήνυμα πέρασε στα χείλη άλλων, και σε λίγο οι άμβωνες της Νέας Αγγλίας αντηχούσαν από καταγγελίες ενάντια στους Πεφωτισμένους, λες και είχαν κατακλύσει τη χώρα. Η εξάπλωση των καταγγελιών γίνεται πιο κατανοητή αν θυμηθούμε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να μην είχαν μεν ούτε καν ελάχιστους Πεφωτισμένους, είχαν όμως κάποιες Δημοκρατικές-Ρεπουμπλικανικές εταιρείες για τις οποίες κυκλοφορούσε ευρύτατα η ιδέα ότι ήταν Γιακωβίνικες και είχαν υποκινήσει την Εξέγερση του Ουϊσκι. Κατά τα λεγόμενα  ενός ιεροκήρυκα, ήταν πλέον «κοινή πεποίθηση» ότι:

σήμερα βρίσκεται σε εξέλιξη το μεγαλύτερο, αισχρότερο και δαιμονικότερο σχέδιο που έχει επινοήσει ποτέ η ανθρώπινη τέχνη και μοχθηρία. Στόχος του είναι η ολική καταστροφή κάθε θρησκείας και δημόσιας τάξης. Αν υλοποιηθεί, ο κόσμος δεν θα είναι τίποτα παραπάνω από ένας λάκκος με βρωμιές, ένα θέατρο βίας και φόνου, και μια κόλαση αθλιότητας. (4)

Αυτή οι συγγραφείς απεικονίζουν την κεντρική προκατάληψη του παρανοϊκού πνεύματος – την ύπαρξη ενός εκτεταμένου, δόλιου, υπερφυσικά αποτελεσματικού διεθνούς συνωμοτικού δικτύου προορισμένου να διαπράττει τις πιο διαστροφικές πράξεις.  Υπάρχουν ασφαλώς και κάποια επικουρικά θέματα που επανέρχονται με μικρότερη συχνότητα. Αλλά πριν προχωρήσουμε να χαρακτηρίσουμε τα άλλα κίνητρα του παρανοϊκού πνεύματος, ας ρίξουμε μια ματιά ακόμα σε μερικές ιστορικές εκδηλώσεις.

(3) Νίου Χέιβεν, 1798, σελ. 30-1

(4) Ariel Abbot: A Memorial of Divine Benefits ( Haverhill, Mass., 1798 ), σελ. 18

Το αντι-Μασονικό κίνημα στα τέλη της δεκαετίας του 1820 και τις αρχές του 1830 υιοθέτησε και πολλαπλασίασε την εμμονή της συνωμοσίας. Σε πρώτη ανάγνωση, αυτό το κίνημα μπορεί να φανεί ότι δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια επέκταση ή επανάληψη του αντι-Μασονικού μοτίβου που ηχούσε στην προηγούμενη κατακραυγή εναντίον των Βαυαρών Πεφωτισμένων – και όντως τα έργα των Ρόμπινσον και Μπαρουέλ αναφέρονταν συχνά ως πηγές περί του απεχθούς χαρακτήρα της Μασονίας.

Ενώ όμως ο πανικός του 1790 περιορίστηκε κυρίως στη Νέα Αγγλία και ήταν συνδεδεμένος με μια υπερσυντηρητική επιχειρηματολογία, το ύστερο αντι-Μασονικό κίνημα επηρέασε πολλές περιοχές των βόρειων Ηνωμένων Πολιτειών και είχε συγγένειες με την λαϊκή δημοκρατία και τον αγροτικό εξισωτισμό. (5) Παρότι ο αντι-Μασονισμός συνέβαινε να στρέφεται και εναντίον του Τζάκσον ( ο Τζάκσον ήταν Τέκτονας), εκδήλωνε τον ίδιο φόβο ότι θα χαθούν οι ευκαιρίες για τον μέσο άνθρωπο, την ίδια παθιασμένη αποστροφή για τους αριστοκρατικούς θεσμούς που συναντάμε στη σταυροφορία του Τζάκσον ενάντια στην Τράπεζα των Ηνωμένων Πολιτειών.

Το αντι-Μασονικό κίνημα, παρότι υπήρξε προϊόν αυθεντικού ενθουσιασμού, δεν άργησε να πέσει θύμα του μεταβλητού τοπίου της κομματικής πολιτικής. Προσχώρησαν σ΄αυτό και το χρησιμοποίησαν πάρα πολλοί άνθρωποι που δεν συμμερίζονταν την αρχική αντι-Μασονική του στάση.  Απέσπασε, πχ, την υποστήριξη αρκετών ευυπόληπτων πολιτικών που είχαν ελάχιστη συμπάθεια για τη βασική του κατεύθυνση αλλά ως πολιτικοί δεν μπορούσαν να το αγνοήσουν. ΄Ηταν σε κάθε περίπτωση ένα λαϊκό κίνημα με σημαντική επιρροή, και οι ένθερμοι οπαδοί του στην ύπαιθρο που αποτελούσαν την πραγματική κινητήρια δύναμή του, πίστευαν σ΄αυτό με όλη τους την καρδιά.

(5) Η κοινωνική κατάσταση εκείνων που έρχονταν αντιμέτωποι μ΄αυτά τα αντι-κινήματα του 19^ου αιώνα παρουσίαζε μεγάλη ποικιλία. Ο Ελευθεροτεκτονισμός ήταν κυρίως υπόθεση του ανώτερου στρώματος της κοινωνίας. Οι Καθολικοί ήταν κυρίως φτωχοί μετανάστες. Οι Μορμόνοι αντλούσαν τη δύναμή τους από την γηγενή μεσαία τάξη. Η ειρωνεία είναι ότι και τα θύματα διακατέχονταν από τα ίδια αντι-συναισθήματα. Ο Ελευθεροτεκτονισμός είχε έντονα αντικαθολική στάση. Οι Μορμόνοι ήταν αντικαθολικοί και, σ΄ένα βαθμό, αντι-Μασονιστές. Εντούτοις, οι επικριτές τους δεν δίσταζαν να βάλουν στο ίδιο τσουβάλι αδιάλλακτους μεταξύ τους εχθρούς. Λεγόταν, πχ, ότι οι Ιησουϊτες είχαν εισχωρήσει στους Τέκτονες, και η απειλή του Καθολικισμού συγκρινόταν συχνά με την απειλή του Μορμονισμού. Όλα αυτά τα κινήματα κινούσαν το ενδιαφέρον των ανθρώπων που ζούσαν με την εμμονή της μυστικότητας και τους απασχολούσε μια παγκόσμια εσχατολογική σύγκρουση για τις υπέρτατες αξίες. Η οικουμενικότητα του μίσους είναι πανίσχυρο εργαλείο ισοπέδωσης των λεπτών ιδεολογικών διαφορών.

Θα πρέπει να υπήρχε εξ αρχής αρκετή καχυποψία απέναντι στον Τεκτονισμό, ως υπόλειμμα ενδεχομένως της εναντίωσης στον Ιλουμινατισμό. Εν πάση περιπτώσει, το κίνημα άρχισε να εξαπλώνεται ραγδαία με τη μυστηριώδη εξαφάνιση κάποιου Ουϊλιαμ Μόργκαν το 1826. Ο Μόργκαν ήταν πρώην τέκτονας που ζούσε στη δυτική Πολιτεία της Νέας Υόρκης και δούλευε πάνω σ΄ένα βιβλίο που εξέθετε τη Στοά. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι απήχθη από μια μικρή ομάδα Μασόνων, και είναι γενικά και εύλογα πιστευτό ότι είχε δολοφονηθεί, παρότι ποτέ δεν βρέθηκε πτώμα αναγνωρίσιμο με σιγουριά. Οι λεπτομέρειες του συμβάντος δε χρειάζεται να μας απασχολήσουν. Η εξαφάνιση του Μόργκαν προκάλεσε ένα ξέσπασμα κατακραυγής ενάντια στους Τέκτονες, που κατηγορήθηκαν, χωρίς κανένα στοιχείο, και για άλλες απαγωγές και εγκλεισμούς. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο, εμφανίστηκε ένα αντι-Μασονικό κόμμα στην πολιτική σκηνή της Πολιτείας της Νέας Υόρκης και σύντομα απέκτησε πανεθνική εμβέλεια. Όμως εκείνο που ενδιαφέρει εδώ είναι η ιδεολογία του και όχι η πολιτική του ιστορία.

Ως μυστική εταιρεία, ο Τεκτονισμός θεωρούνταν διαρκής συνωμοσία ενάντια στην κυβέρνηση της δημοκρατίας. Πίστευαν ότι είχε ιδιαίτερη κλίση στην προδοσία – παραδείγματος χάρη, την περίφημη συνωμοσία του Arthur Burr υποτίθεται ότι την είχαν εξυφάνει Μασόνοι. (6) Ο Τεκτονισμός κατηγορούνταν επίσης ότι αποτελούσε ιδιαίτερο σύστημα νομιμοφροσύνης, ένα χωριστό ιμπέριουμ μέσα στο πλαίσιο της Αμερικανικής και των πολιτειακών κυβερνήσεων, ασύμβατο με τη συμμόρφωση σ΄αυτές. Με αρκετή δόση αληθοφάνειας υποστηριζόταν ότι οι Μασόνοι είχαν συστήσει μια δική τους έννομη τάξη, με δικά τους καθήκοντα και ποινές, η οποία επιβαλλόταν ακόμα και με την ποινή του θανάτου.  Οι αντι-Μασόνοι μαγνητίζονταν από τους φοβερούς όρκους που υποτίθεται ότι δίνονταν στη Στοά, όπου γινόταν επίκληση τρομερών αντιποίνων εις βάρος όσων δεν ανταποκρίνονταν στις μασονικές τους υποχρεώσεις.  Η σύγκρουση ανάμεσα στη μυστικότητα και τη δημοκρατία θεωρούνταν τόσο θεμελιώδης ώστε η κατακραυγή έπληξε κι άλλες, πιο αθώες εταιρείες, όπως η Φι Βήτα Κάπα.

(6) Στην Anti-Masonic Review, ο Henry Dana Ward ισχυρίστηκε το Σεπτέμβριο του 1819 ότι «η ιδιωτική αλληλογραφία αυτής της συνωμοσίας γραφόταν σε Royal Arch cipher ( στμ. Κρυπτογραφία της Βασιλικής Αψίδας ), πράγμα που αποδεικνύει ότι οι πράκτορες ήταν υψηλόβαθμοι Ελευθεροτέκτονες. Αυτό εξηγεί επίσης ότι απέφυγαν τον πέλεκυ του νόμου:  οι αποδείξεις της ενοχής τους βρίσκονταν κυρίως στους κρυπτογραφικούς χαρακτήρες του Τεκτονισμού και προστατεύονταν από την έρευνα των ανθρώπινων δικαστηρίων χάρη στον βλάσφημο όρκο και την ανίερη ποινή των καθηκόντων της Βασιλικής Αψίδας.» Leland M. Griffin: The Anti-Masonic Persuasion, αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, Cornell University ( 1950 ), σελ. 627-8.

Αφού οι Μασόνοι δεσμεύονταν να σπεύδουν να βοηθούν ο ένας τον άλλο στις αντιξοότητες και να εξαντλούν την αδελφική επιείκεια σε όλες τις περιστάσεις, ήταν εύλογο να θεωρείται ότι το τάγμα τους ακύρωνε την επιβολή της ισχύουσας νομοθεσίας του κράτους. Οι Μασόνοι αστυνομικοί, σερίφηδες, ένορκοι, δικαστές και τα συναφή, θα συνέπρατταν με τους Μασόνους εγκληματίες και φυγόδικους. Αλλά και ο τύπος υποτίθεται ότι είχε διαβρωθεί από Μασόνους αρθογράφους και εκδότες, με αποτέλεσμα οι ειδήσεις της μασονικής ανομίας να κρύβονται – και αυτός ήταν ο κυριότερος λόγος που ένα σκάνδαλο τόσο εξοργιστικό όσο η περίπτωση Μόργκαν είχε γνωρίσει σχετικά μικρή δημοσιότητα. Τέλος, τη στιγμή που όλα τα προπύργια των προνομίων στην Αμερική πολιορκούνταν από τις δημοκρατικές δυνάμεις, ο Τεκτονισμός θεωρούνταν αδελφότητα των προνομιούχων τάξεων, που περιχαράκωναν τις επιχειρηματικές ευκαιρίες και σχεδόν μονοπωλούσαν τα πολιτικά αξιώματα, αφήνοντας έξω τον αδρό, μέσο πολίτη στο όνομα του οποίου αρεσκόταν να μιλάει το αντι-Μασονικό κίνημα.

Μπορεί να υπήρχαν κάποια στοιχεία αλήθειας και πραγματικότητας σ΄αυτές τις απόψεις για τον Τεκτονισμό, και πολλοί διακεκριμένοι και υπεύθυνοι ηγέτες τα αποδέχονταν, εν μέρει τουλάχιστον. Και δεν πρέπει να απορρίψουμε συλλήβδην αυτές τις αιτιάσεις και τους φόβους ως τελείως αστήρικτους. Ωστόσο αυτό που πρέπει να τονίσουμε εδώ είναι το αποκαλυπτικό και εσχατολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εκφραζόταν συνήθως αυτή η εχθρότητα προς τον Τεκτονισμό. Οι αντι-Μασόνοι δεν αρκούνταν απλώς να λένε ότι οι μυστικές εταιρείες ήταν κακή ιδέα. Ο Ντέιβιντ Μπέρναρντ, στο κλασικό εγχειρίδιο αντιμασονικών στοιχείων, το Light on Masonry, διατράνωνε ότι ο Ελευθεροτεκτονισμός είναι ο πιο επικίνδυνος θεσμός που επιβλήθηκε ποτέ στον άνθρωπο, «μια μηχανή του Σατανά… σκοτεινή, στείρα, ιδιοτελής, εξαχρειωτική, βλάσφημη, δολοφονική, αντιδημοκρατική και αντιχριστιανική.» (7). Ένας από τους πολλούς αντι-Μασόνους ρήτορες από άμβωνος αποκαλούσε τη Στοά «έργο του σκότους γιατί ΦΕΡΕΙ ΞΕΚΑΘΑΡΑ ΣΗΜΑΔΙΑ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΕΝΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΗΣ ΑΧΡΕΙΟΤΗΤΑΣ ΠΟΥ ΠΡΟΕΒΛΕΨΕ Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ… ΠΟΥ ΘΑ ΞΕΣΗΚΩΣΟΥΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΜΕ ΤΑ ΟΠΛΑ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΟ ΘΕΟ, ΚΑΙ ΘΑ ΗΤΤΗΘΟΥΝ ΣΤΗ ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΜΕΡΑΣ ΑΚΡΙΒΩΣ ΠΡΙΝ ΑΠ ΤΗ ΧΙΛΙΕΤΙΑ.» (8)

(7) Στο Light on Masonry ( Utica, 1819 ), σελ. iii, x. The Address of the United States Anti-Masonic Convention ( Φιλαδέλφεια, 1830 ), διαβάζουμε ( σελ. 17 ): «Η παραβατικότητα για την οποία διαμαρτυρόμαστε, περιλαμβάνει τα χειρότερα εγκλήματα που μπορεί να διαπράξει ο άνθρωπος, γιατί δείχνουν τη βαθύτερη κακία και τον πιο θανάσιμο σκοπό. Προδίδουν τον πιο θανάσιμο κίνδυνο, γιατί έχουν προέλθει από την πιο πλατιά και οργανωμένη συνωμοσία του κακού που γνώρισε η ιστορία του ανθρώπου, κι ακόμα, παρότι την αποκαλύπτουμε, μένει άθικτη, με όλη την τερατώδη δύναμή της.»

(8) Griffin, ό. π., σελ. 17-8.

Μια άλλη όψη του αντι-Μασονισμού που καθηλώνει και παραξενεύει συνάμα τη σύγχρονη αντίληψη, είναι η εμμονή του με το ήθος των μασονικών όρκων.  Οι όρκοι θεωρούνταν βλάσφημοι γιατί συνιστούσαν βεβήλωση της κοινωνίας με το θεό, και αντίθετοι προς την έννομη τάξη αφού εγκαθίδρυαν ένα μυστικό σύστημα νομιμοφροσύνης, ασύμβατο προς τις κανονικές υποχρεώσεις του πολίτη. Στην πρώτη εθνική αντι-μασονική συνδιάσκεψη, μια επιτροπή δαπάνησε πολύ χρόνο αποδεικνύοντας με πάσα σοβαρότητα ότι τέτοιοι όρκοι ήταν ανατρεπτικοί και δεν μπορούσαν να θεωρηθούν δεσμευτικοί. Πολλοί αντι-μασονιστές σαγηνεύονταν ιδιαίτερα από τις ποινές που προβλέπονταν για την παράβαση των μασονικών καθηκόντων, και άφηναν τη φαντασία τους να περιγράφει ποινές παράξενες και αιματηρές. Υποτίθεται ότι ο τέκτονας μυστικός διδάσκαλος επιζητούσε να τιμωρηθεί με «κόψιμο του δεξιού αυτιού κα του δεξιού χεριού για διάπραξη απάτης», σε περίπτωση μιας τέτοιας αθέτησης.  Ο δικός μου «αγαπημένος» όρκος είναι αυτός που αποδίδεται σ΄έναν μασόνο της βασιλικής αψίδας ο οποίος ζητούσε να του «ανοίξουν το κρανίο και να απλώσουν τα μυαλά του στις καυτές ακτίνες του ήλιου.» (9) Ο αιμοχαρής χαρακτήρας του Μασονισμού εθεωρείτο ότι εκδηλώνεται επίσης στο τελετουργικό των στοών, το οποίο υποτίθεται ότι απαιτούσε να πίνουν κρασί μέσα σε ανθρώπινα κρανία – αυτό γινόταν πιστευτό από τα μέλη του Κινήματος της Εγκράτειας, όπου η κατανάλωση οίνου σε οποιοδήποτε δοχείο θεωρούνταν αμάρτημα.

(9) Proceedings of the United States Anti-Masonic Convention… ( Φιλαδέλφεια, 1830 ), σελ. 57, 58.

                                                Ι Ι Ι

Ο φόβος της μασονικής συνωμοσίας κάθε άλλο παρά υποχώρησε όταν άρχισαν να κυκλοφορούν φήμες για μια συνωμοσία των Καθολικών ενάντια στις αμερικανικές αξίες. Εδώ ξαναβρίσκουμε την ίδια κατάσταση πνεύματος, την ίδια πεποίθηση περί συνωμοσίας ενάντια σ΄έναν τρόπο ζωής, μόνο που τώρα ο «κακός» είναι άλλος. Σίγουρα το αντικαθολικό κίνημα είχε κοινά σημεία με τον αναπτυσσόμενο «αυτοχθονισμό», και παρότι δεν ταυτίζονταν, κάλυπταν από κοινού ένα τόσο μεγάλο κομμάτι της αμερικανικής ζωής ώστε δεν μπορούσαν παρά να αγκαλιάζουν και πολλούς μετριοπαθείς στους οποίους το παρανοϊκό πνεύμα, στην ακραία μορφή του, δεν εύρισκε απήχηση. Επίσης δεν πρέπει να απορρίψουμε ως εντελώς χωριάτικη ή στενόμυαλη την επιθυμία πολλών Αμερικανών Γιάνκηδων να διατηρήσουν μια εθνικά και θρησκευτικά ομοιογενή κοινωνία, ούτε την ιδιάζουσα προτεσταντική προσήλωση στις αξίες του ατομισμού και της ελευθερίας, που έπαιζε κι αυτή το ρόλο της. Αλλά το κίνημα είχε μεγάλη δόση παράνοιας, και οι πιο επιφανείς αντικαθολικοί ακτιβιστές είχαν ασφαλώς μεγάλη συνάφεια με το παρανοϊκό πνεύμα.

Δύο βιβλία που κυκλοφόρησαν το 1835 περιέγραφαν το νέο κίνδυνο για τον αμερικανικό τρόπο ζωής, και μπορούμε να τα θεωρήσουμε εκφράσεις της αντικαθολικής νοοτροπίας. Το ένα, Foreign Conspiracy against the Liberties of the United States, ήταν δια χειρός του φημισμένου ζωγράφου και εφευρέτη του τηλέγραφου S. F. B. Morse, που ήταν γιός του Jedidiah Morse, του αντι-Ιλουμινατιστή. «Συνωμοσία υπάρχει,» διακήρυσσε ο Μορς, «και τα σχέδιά της ήδη εφαρμόζονται… μας χτυπούν εκεί που είμαστε ευάλωτοι, εκεί όπου δεν μπορούμε να αμυνθούμε με τα πλοία μας, τα οχυρά μας ή το στρατό μας.»  Στο μεγάλο πόλεμο που γινόταν στο δυτικό κόσμο ανάμεσα στην πολιτική αντίδραση και τον «ουλτραμοντανισμό» από τη μια και στις πολιτικές και θρησκευτικές ελευθερίες από την άλλη, η Αμερική ήταν λίκνο ελευθερίας και επομένως αναπόφευκτος στόχος των παπών και των τυράννων.  Η συνωμοσία, κατά Μορς, πήγαζε κυρίως απ΄την κυβέρνηση του Μέτερχνιχ: «Η Αυστρία δρα σήμερα στη χώρα μας.  ΄Εχει εκπονήσει ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο. ΄Εχει οργανώσει ένα μεγάλο πλάνο για να κάνει κάτι εδώ… ΄Εχει βάλει τους Ιησουϊτες ιεραποστόλους της να γυρίζουν όλη τη χώρα. Τους έχει εφοδιάσει με χρήματα και τους τροφοδοτεί με όλα τα μέσα.» (1)

«Είναι εξακριβωμένο γεγονός,» έγραφε ένας άλλος προτεστάντης ακτιβιστής,

ότι οι  Ιησουϊτες περιφέρονται παντού στις Ηνωμένες Πολιτείες, με κάθε δυνατή μεταμφίεση, με τη ρητή επιδίωξη να βρουν τις καλύτερες ευκαιρίες και τρόπους για να διαδώσουν τον Παπισμό. ΄Ενας κήρυκας του Ευαγγελίου από το Οχάιο μας πληροφόρησε ότι ανακάλυψε έναν να έχει βάλει σ΄ένέργεια τα σχέδιά του στην ενορία του. Και λέει ότι έχουν κατακλύσει τη δυτική χώρα παριστάνοντας τους παίκτες κουκλοθέατρου, χοροδιδάσκαλους, καθηγητές μουσικής, πραματευτές εικόνων και κοσμημάτων, λατερνοπαίκτες και γενικά τέτοιους επαγγελματίες. (2)

Αν η συνωμοσία πετύχει, έλεγε ο Μορς, κάποιος γόνος των Αψβούργων δεν θ΄αργήσει να εγκατασταθεί σαν Αυτοκράτορας των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι Καθολικοί, που εργάζονται «με τους εγκεφάλους και τα κεφάλαια όλης της δεσποτικής Ευρώπης», ήταν ο μόνος δυνατός δίαυλος αυτής της επιρροής. Αδαείς, απαίδευτοι μετανάστες, ανίκανοι να καταλάβουν τους θεσμούς των ΗΠΑ, θα συμπλήρωναν τις προσπάθειες των πανούργων Ιησουϊτών πρακτόρων. Ο κίνδυνος ήταν άμεσος και έπρεπε να αντιμετωπιστεί  άμεσα. «Το φίδι έχει αρχίσει να τυλίγεται γύρω απ΄τα χέρια και τα πόδια μας, και το παραλυτικό του δηλητήριο έχει αρχίσει να μας διαποτίζει… Δεν είναι ο εχθρός ήδη οργανωμένος σ΄αυτή τη χώρα; Δεν βλέπουμε παντού γύρω τις αποδείξεις της παρουσίας του; … Πρέπει να αφυπνιστούμε, αλλιώς είμαστε χαμένοι.» (3)

Ο Lyman Beecher, ο πρεσβύτερος μια διάσημης οικογένειας και πατέρας του Harriet Beecher Stowe, έγραψε την ίδια χρονιά το Plea for the West ( Συνηγορία υπέρ της Δύσης ), όπου εξέταζε την δυνατότητα έλευσης του χριστιανικού Μιλένιουμ στις αμερικανικές πολιτείες. Κατά τη γνώμη του, τα πάντα ήταν θέμα των επιρροών που θα επικρατούσαν στη μεγάλη Δύση, εκεί όπου διακυβευόταν το μέλλον της χώρας.  Εκεί ο Προτεσταντισμός είχε εμπλακεί σε μια πάλη ζωής ή θανάτου με τον Καθολικισμό. Δεν έμενε πια πολύς χρόνος. «Ό,τι είναι να κάνουμε, πρέπει να γίνει γρήγορα…» Ένα γιγάντιο κύμα μετανάστευσης, εχθρικό προς τους ελεύθερους θεσμούς, σάρωνε τη χώρα, σταλμένο και στηριγμένο από τους «δυνατούς της Ευρώπης». Διόγκωνε την ταραχή και τη βία, γέμιζε τις φυλακές και τα φτωχοκομεία, τετραπλασίαζε τη φορολογία, και έστελνε κατά χιλιάδες καινούργιους ψηφοφόρους να «βάλουν τα αμάθητα χέρια τους στο τιμόνι της εξουσίας μας.» Μπορούμε βάσιμα να πιστέψουμε, έλεγε ο Μπίτσερ, ότι ο Μέτερχνιχ ήξερε ότι θα έβρισκε ένα κόμμα στις Ηνωμένες Πολιτείες πρόθυμο να ενθαρρύνει την πολιτογράφηση αυτών των μυριάδων και δημαγωγών, ένα κόμμα που θα «παράδινε την πατρίδα του σε αιώνια δεσμά.» Ακόμα και το ένα δέκατο των ψηφοφόρων, «συμπαγές και καθοδηγημένο από τις καθολικές δυνάμεις της Ευρώπης, θα μπορούσε να κρίνει τις εκλογές μας, να περιπλέξει την πολιτική μας, να πυρπολήσει και να διχάσει το έθνος, να διαρρήξει τη συνοχή της ένωσής μας και να γκρεμίσει τους ελεύθερους θεσμούς μας.» (4) Ο Μπίτσερ δεν ενέκρινε παραβιάσεις των πολιτικών δικαιωμάτων των Καθολικών ούτε την πυρπόληση μοναστηριών, αλλά προέτρεπε τους Προτεστάντες σε μεγαλύτερη μαχητικότητα και αλληλεγγύη, για να αποσοβήσουν το μοιραίο που τους ανέμενε σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον.

Ο αντι-Καθολικισμός υπήρξε ανέκαθεν η πορνογραφία του Πουριτανού. Ενώ οι αντι-Μασόνοι είχαν φανταστεί γενναίες κραιπάλες με αλκοόλ και είχαν ψυχαγωγηθεί με φαντασιώσεις περί της εφαρμογής των αποτρόπαιων μασονικών όρκων, οι αντι-Καθολικοί ανέπτυξαν ένα πλούσιο σύστημα εμπειρικής «γνώσης» για  ελευθεριακούς ιερωμένους, για την εξομολόγηση ως ευκαιρία αποπλάνησης, για έκφυλα μοναστήρια κλπ. Από τα βιβλία της εποχής, εκείνο που κατά πάσα πιθανότητα διαβάστηκε περισσότερο στις Ηνωμένες Πολιτείες, πριν από την Καλύβα του Μπάρμπα Θωμά, ήταν ένα πόνημα με τίτλο Awful Disclosures ( Φρικτές Αποκαλύψεις ), που υποτίθεται ότι γράφτηκε από κάποια Μαρία Μοναχή και κυκλοφόρησε το 1836. Η συγγραφέας που εφέρετο να έχει δραπετεύσει από τη γυναικεία μονή Hotel Dieu στο Μόντρεαλ, ύστερα από πέντε χρόνια διαμονής ως δόκιμη και μοναχή, αφηγούνταν τη ζωή της εκεί με περίτεχνο και διεξοδικό τρόπο. Ανέφερε ότι η Ηγουμένη της είχε πει ότι έπρεπε «να υπακούει τους ιερείς στο κάθε τι». Προς μεγάλη της «κατάπληξη και φρίκη», δεν άργησε να διαπιστώσει τι περιλάμβανε μια τέτοια υπακοή. Βρέφη που γεννιούνταν από ενδομοναστηριακούς δεσμούς, βαφτίζονταν και μετά θανατώνονταν, έγραφε, ώστε να ανέλθουν αμέσως στους ουρανούς. Ένα από τα «χάιλάιτ» του βιβλίου ήταν η περιγραφή από πρώτο χέρι του στραγγαλισμού δύο νεογνών. Το βιβλίο, που έγινε αντικείμενο σφοδρών επικρίσεων αλλά και φλογερών επαίνων, συνέχισε να διαβάζεται και να γίνεται πιστευτό ακόμα και όταν η μητέρα της Μαρίας, μια προτεστάντισσα που ζούσε κοντά στο Μόντρεαλ, κατέθεσε ότι η κόρη της, όταν ήταν παιδί, είχε καρφώσει ένα μολύβι στο κεφάλι της και από τότε έπασχε από διανοητική σύγχυση.  Εξακολούθησε να διαβάζεται και να γίνεται πιστευτό από ένα όλο και πιο περιορισμένο αναγνωστικό κοινό ακόμα και όταν η Μαρία έφερε στον κόσμο ένα παιδί άγνωστου πατέρα δυο χρόνια μετά την έκδοση του βιβλίου. Πέθανε στη φυλακή το 1849, ύστερα από τη σύλληψή της σ΄ένα πορνείο με την κατηγορία ότι έκλεβε τους πελάτες (5).

Η τύχη του αντι-καθολικισμού, όπως του αντι-μασονισμού, έμπλεξε με τις τύχες της αμερικανικής κομματικής πολιτικής. Το να παρακολουθήσουμε τη σταδιοδρομία του θα μας απομάκρυνε από το θέμα αλλά αρκεί να πούμε ότι αποτέλεσε σταθερό στοιχείο της αμερικανικής πολιτικής για μεγάλο διάστημα. Η Αμερικανική Προστατευτική ΄Ενωση αναζωογόνησε τον αντι-καθολικισμό στη δεκαετία του 1890 με ιδεολογικές παραλλαγές πιο πρόσφορες για την εποχή – παραδείγματος χάρη, η ύφεση του 1893 υποτίθεται ότι ήταν σκόπιμο δημιούργημα των Καθολικών οι οποίοι την ξεκίνησαν αποσύροντας τις καταθέσεις τους από τις τράπεζες. ΄Ενας από τους εκπροσώπους του κινήματος κυκλοφόρησε μια πλαστή εγκύκλιο του πάπα Λέοντα ΧΙΙΙ που καλούσε τους αμερικανούς Καθολικούς μια ορισμένη ημερομηνία του 1893 να εξολοθρεύσουν όλους τους αιρετικούς, και πάρα πολλοί αντι-καθολικοί περίμεναν καθημερινά μια πανεθνική εξέγερση. Ο μύθος ενός επικείμενου καθολικού πολέμου ακρωτηριασμού και εξόντωσης των αιρετικών επιβίωσε και για ένα διάστημα του 20^ου αιώνα. (6)

                                                   IV

Αν τώρα κάνουμε ένα άλμα στη σύγχρονη Δεξιά, βρίσκουμε κάποιες ιδιαίτερα σημαντικές διαφορές από τα κινήματα του δέκατου ένατου αιώνα. Οι εκπρόσωποι των παλαιότερων κινημάτων ένιωθαν ότι υπερασπίζονταν αξίες και προσωπικά χαρακτηριστικά που εξακολουθούσαν να κυριαρχούν στη χώρα τους – ότι απέκρουαν απειλές ενάντια σ΄έναν γερά ριζωμένο τρόπο ζωής στον οποίο οι ίδιοι έπαιζαν σημαντικό ρόλο. Αλλά η σύγχρονη Δεξιά, σύμφωνα με την τοποθέτηση του Ντάνιελ Μπελ (7), αισθάνεται ότι έχει χάσει το παιγνίδι: η Αμερική έχει σε μεγάλο βαθμό φύγει από τα χέρια τα δικά τους και των ομοίων τους, παρ΄όλο που είναι αποφασισμένοι να την ανακτήσουν και να αποσοβήσουν την τελική καταστρεπτική πράξη της ανατροπής. Οι παλιές αμερικανικές αρετές έχουν ήδη διαβρωθεί από τους κοσμοπολίτες και τους διανοούμενους. Ο παλιός αμερικανικός καπιταλισμός έχει υπονομευτεί βαθμιαία από τους σοσιαλιστές και κομμουνιστές σκευωρούς. Η παλιά εθνική ασφάλεια και ανεξαρτησία έχουν καταστραφεί από προδοτικές συνωμοσίες, και οι πιο ισχυροί συνωμότες δεν είναι κάποιοι ξένοι απ΄έξω αλλά επιφανείς πολιτικοί άνδρες που βρίσκονται στα κέντρα της αμερικανικής ισχύος. Οι πρόδρομοί τους ανακάλυψαν ξένες συνωμοσίες. Η σημερινή ριζοσπαστική Δεξιά βρίσκει ότι η συνωμοσία εμπεριέχει και την προδοσία στην ίδια την πατρίδα.

Σημαντικές αλλαγές μπορούμε επίσης να εντοπίσουμε στην επίδραση των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Οι «κακοί» τους οποίους στιγματίζει η σύγχρονη Δεξιά, είναι πολύ πιο προβεβλημένοι από τους ομόλογούς τους της πρώιμης εποχής της παράνοιας, πολύ πιο γνωστοί στο ευρύ κοινό. Η σύγχρονη φιλολογία του παρανοϊκού πνεύματος είναι πλουσιότερη και συνάμα πιο εμπεριστατωμένη ως προς την περιγραφή των προσώπων και το υβρεολόγιο που τους απευθύνει. Τους χοντρικά σκιαγραφημένους κακούς της αντι-μασονικής αφήγησης, τους σκοτεινούς και μεταμφιεσμένους Ιησουϊτες πράκτορες, τους ελάχιστα γνωστούς παπικούς απεσταλμένους της αντικαθολικής παράνοιας, τους αφανείς διεθνείς τραπεζίτες των νομισματικών συνωμοσιών, τώρα μπορούμε να τους αντικαταστήσουμε με επιφανή δημόσια πρόσωπα όπως οι πρόεδροι Ρούζβελτ, Τρούμαν και Αϊζεχνάουερ, οι υπουργοί των εξωτερικών Μάρσαλ, ΄Ατσεσον και Ντάλλες, οι ανώτατοι δικαστές Φράνκφούρτερ και Γουόρεν, καθώς και ολόκληρη τη χορεία από ελάσσονες αλλά πάντως διάσημους και αναγνωρίσιμους συνωμότες με επικεφαλής τον Alger Hiss. (8)

Τα γεγονότα από το 1939 και εντεύθεν έχουν προσφέρει στον δεξιόφρονα παρανοϊκό ένα πλατύ θεατρικό πεδίο για τη φαντασία του, γεμάτο καρπερές και ανεξάντλητες λεπτομέρειες, ξέχειλες από ρεαλιστικά «κλειδιά» και αναμφισβήτητες αποδείξεις της εγκυρότητας των απόψεών του. Το σκηνικό της δράσης είναι πλέον ολόκληρος ο κόσμος, και ο παρανοϊκός μπορεί να αξιοποιεί όχι μόνο τα γεγονότα του  Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου αλλά και του Πολέμου της Κορέας και του Ψυχρού Πολέμου. Κάθε ιστορικός του πολέμου ξέρει ότι ο ίδιος ο πόλεμος είναι, σε μεγάλο βαθμό, μια κωμωδία λαθών και ένα μουσείο ανικανότητας.

(5) Maria Monk, Awful Disclosures ( Νέα Υόρκη, 1836, Hamden, Conn, 1962 ). Βλ. την εισαγωγή του R. A. Billington στην έκδοση του 1962 και την αναφορά του στο The Protestant Crusade, σελ. 99-108.

(6) John Higham: Strangers in the Land ( New Brunwick, N.J. 1955 ), σελ. 81, 85, 180.  Ο Higham, μελετώντας τον Henry Bowers, ηγέτη της τελευταίας φάσης του αντι-καθολικισμού, βρίσκει «ένα μυαλό φορτισμένο με αμείωτη έξαψη και προσηλωμένο σε άκαμπτες κατηγορηματικές κρίσεις,» κινούμενο «σ΄έναν κόσμο υποψίας και φανταστικών κινδύνων. Εδώ μία μόνη εχθρική δύναμη εξηγούσε τα τετριμμένα γεγονότα της καθημερινότητας, ενώ ένα αίσθημα μεγαλείου και πεπρωμένου στήριζε τον αγώνα ενάντιά της. Παντού ο Bowers έβλεπε αποδεικτικά στοιχεία των μηχανορραφιών μιας ξένης εκκλησιαστικής συνωμοσίες με τεράστια δύναμη.» “The Mind of the Nativist: Henry Bowers and the A.P.A” American Quarterly, IV ( ΄Ανοιξη, 1953 ), 21.

(7) “The Dispossed,” στο Daniel Bell (ed.): The Radical Right ( Νέα Υόρκη, 1963 ), σελ. 1-38.

(8) Η γοητεία της συνωμοσιολογικής αντίληψης της εξουσίας τοποθετείται με λαμπρό και συνοπτικό τρόπο στο ιστορικό της υπόβαθρο από τον Edward Shils: The Torment of Secrecy ( Glencoe, Ill, 1956 ), ειδ. Κεφ. 1.

Αλλά αν όλα τα λάθη και τις εκδηλώσεις ανικανότητας μπορούμε να τις αντικαταστήσουμε με ισάριθμες πράξεις προδοσίας, τότε είναι φανερό ότι ανοίγονται πάμπολλοι δρόμοι συναρπαστικής ερμηνείας για τη φαντασία του παρανοϊκού: η προδοσία στα ανώτατα κλιμάκια μπορεί να «εντοπιστεί» σε όλες σχεδόν της καμπές των γεγονότων – και στο τέλος, ο μελετητής των βασικών βιβλίων της παρανοϊκής σχολής μένει με μία όντως άλυτη απορία: όχι πώς οι Ηνωμένες Πολιτείες βρέθηκαν στην τωρινή επισφαλή θέση τους αλλά πώς κατόρθωσαν τελικά να επιβιώσουν.

Η σύγχρονη δεξιά σκέψη μπορεί να αναχθεί σε τρία κύρια στοιχεία:  Πρώτο, εδώ και πάνω από μια γενιά εξυφαίνεται με αμείωτη ένταση η γνωστή πλέον συνωμοσία που κλιμακώνεται με το Νιου Ντιλ του Ρούζβελτ και σκοπεύει να υποσκάψει τον ελεύθερο καπιταλισμό, να παραδώσει την οικονομία στον έλεγχο της κυβέρνησης και να στρώσει το δρόμο για το σοσιαλισμό ή τον κομμουνισμό. Στις λεπτομέρειες θα μπορούσαν να υπάρχουν διαφωνίες ανάμεσα σε διάφορες πλευρές της Δεξιάς, αλλά οι περισσότεροι θα συμφωνούσαν με την άποψη του Frank Chodorov, συγγραφέα του βιβλίου The Income Tax: The Root of All Evil  ( Ο Φόρος Εισοδήματος: Η Ρίζα του Κακού , στμ)(9),  ότι αυτή η εκστρατεία ξεκίνησε όταν ψηφίστηκε η τροπολογία για τη φορολογία εισοδήματος στο Σύνταγμα του 1913.

Ο δεύτερος ισχυρισμός είναι ότι τα ανώτατα κλιμάκια της κυβέρνησης είναι τόσο διαβρωμένα από τους Κομμουνιστές ώστε η αμερικανική πολιτική, τουλάχιστον από την περίοδο που προηγήθηκε του Περλ Χάρμπορ, βρίσκεται στα χέρια απεχθών προσώπων που ύπουλα και συστηματικά ξεπουλάνε τα εθνικά συμφέροντα της χώρας.

Ο τρίτος ισχυρισμός είναι ότι στη χώρα έχει απλωθεί ένα δίκτυο κομμουνιστών πρακτόρων, όπως το παλιό εκείνο δίκτυο των Ιησουϊτών, με αποτέλεσμα ολόκληρος ο μηχανισμός της εκπαίδευσης, της θρησκείας, του τύπου και των μέσων μαζικής ενημέρωσης να έχει επιδοθεί σε μια κοινή προσπάθεια με σκοπό να παραλύσουν οι αντιστάσεις του νομιμόφρονα Αμερικανού πολίτη.

Οι λεπτομέρειες αυτής της σύγχρονης δεξιάς θεματολογίας δεν χωράνε στα όρια μιας συνοπτικής πραγμάτευσης. ΄Ισως η πιο αντιπροσωπευτική καταγραφή της μακαρθικής φάσης της δεξιάς σκέψης ήταν το μακρύ κατηγορητήριο ενάντια στον Υπουργό των Εξωτερικών Τζόρτζ Μάρσαλ, που εκφωνήθηκε στη Γερουσία στις 14 Ιουνίου του 1951, από το Γερουσιαστή Μακάρθι, και αργότερα δημοσιεύτηκε με κάπως διαφορετική μορφή με τίτλο America’s Retreat from Victory: The Story of George Catlett Marshall ( Η Αμερικανική Απόσυρση από τη Νίκη: Η Ιστορία του Τζορτζ Κάτλετ Μάρσαλ ).  Ο Μακάρθι περιγράφει τον Μάρσαλ ως κεντρικό πρόσωπο σε μια προδοσία των αμερικανικών συμφερόντων που εκτείνεται χρονικά από τα στρατηγικά σχέδια για το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ως την εκπόνηση του Σχεδίου Μάρσαλ.

(9) Νέα Υόρκη, 1954, ειδ. Κεφ. 5. Για μια καλή σύνοψη της ιστορίας αυτής της υποτιθέμενης συνωμοσίας, βλ. Chesly Manly: The Twenty-Year Revolution: From Roosevelt to Eisenhower ( Σικάγο, 1954 ). Το βιβλίο διεξέρχεται όλες τις όψεις της «επανάστασης» και βρίσκει ότι τα Ηνωμένα ΄Εθνη ( σελ. 179 ) είναι «το κυριότερο όργανο μιας γιγαντιαίας συνωμοσίας για να ελεγχθεί η εξωτερική και εσωτερική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών, να υπονομευτεί το Σύνταγμα και να επιβληθεί μια ολοκληρωτική κοινωνία.» ‘Ένα πιο πρόσφατο και πολύ πιο διαβασμένο πόνημα, ιδιαίτερα δημοφιλές στα μέλη του κινήματος του Γκολγντγουότερ είναι το A Choice Not an Echo της Phyllis Schlafty ( Alton, Ιλινόι, 1964 ), το οποίο περιγράφει το έργο μιας μικρής ομάδας «μυστικών ιθυνόντων» στην Νέα Υόρκη που είχαν υπό την εξουσία τους τις υποθέσεις του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος από το 1936 ως το 1960. Η συγγραφέας πιστεύει ότι οι Ρεπουμπλικάνοι έχουν σε τόσα πολλά ζητήματα το δίκιο με το μέρος τους ώστε ( σελ. 23, 25-26 ) «δεν υπάρχει τρόπος να χάσουν  όσο θα έχουν υποψήφιο πρόεδρο που να προασπίζει αυτά τα ζητήματα.» Εντούτοις έχασαν τέσσερις σημαντικές προεδρικές εκλογές επειδή «μια μικρή ομάδα ιθυνόντων του παρασκηνίου, χρησιμοποιώντας αφανείς προπαγανδιστές και τεχνικές ψυχολογικού πολέμου, χειραγώγησε την Εθνική Σύνοδο του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος με αποτέλεσμα να χρίζει υποψήφιους που παραμέριζαν ή κατέπνιγαν τα βασικά ζητήματα.» ΄Ένα πιο τεκμηριωμένο σύγχρονο εγχειρίδιο συνωμοσιολογικών απόψεων, με διακλαδώσεις σε πολλούς χώρους της αμερικανικής ζωής, είναι το None Dare Call it Treason του John A. Stormer ( Florissant, Μοντάνα, 1964 ). Ο συγγραφέας ρωτάει ( σελ. 226 ): «Υπάρχει συνωμοτικό σχέδιο για την καταστροφή των Ηνωμένων Πολιτειών στο οποίο εντάσσονται από κοινού η εξωτερική βοήθεια, ο σχεδιασμένος πληθωρισμός, η διαστρέβλωση της ικανότητας να συνάπτουμε συνθήκες και ο αφοπλισμός;» Απαντάει ευφυώς ότι δεν έχει διαφορά αν είναι όλα προσχεδιασμένα ή απλώς έργο «παραπλανημένων ιδεαλιστών. Το γεγονός είναι ότι τα κομμάτια υπάρχουν. Και ταιριάζουν στο σχέδιο είτε είναι προμελετημένα από τους κομμουνιστές ή από κάποια άλλη μυστική και μυστηριώδη επαναστατική ομάδα, είτε όχι… Αυτοί που κατασκεύασαν τα «κομμάτια» δεν είναι πολλοί αλλά ασκούν απίστευτο έλεγχο στην κυβέρνηση, τους χρηματιστηριακούς κύκλους, τον τύπο, τα συνδικάτα, τα σχολεία, κλπ…»

Ο Μάρσαλ συνδεόταν με όλες τις αμερικανικές αποτυχίες και ήττες, επέμενε ο Μακάρθι, και τίποτα απ΄αυτά δεν ήταν αποτέλεσμα ατυχίας ή ανικανότητας. Υπήρχε μια «παραπλανητική μεθόδευση» στις παρεμβάσεις του Μάρσαλ στον πόλεμο: «Οι αποφάσεις του, εφαρμοσμένες με μέγιστη εμμονή και επιδεξιότητα, συνεχώς και απαράλλακτα υπηρετούν την παγκόσμια πολιτική του Κρεμλίνου.» Κάτω απ΄τη δική του καθοδήγηση υλοποιήθηκε στο τέλος του πολέμου «αυτό που φαίνεται να είναι μια μεθοδευμένη απώλεια της ειρήνης.» Η έκθεση Μάρσαλ για την αποστολή του στην Κίνα δεν μπορεί να κατανοηθεί ως προϊόν ανικανότητας αλλά γίνεται πειστική και οξυδερκής όταν τη δούμε σαν «ένα κείμενο προπαγάνδας στην υπηρεσία άλλων συμφερόντων, άλλης χώρας και άλλου πολιτισμού.» Οι Μάρσαλ και ΄Ατσεσον είχαν σκοπό να παραδώσουν την Κίνα στη Ρωσία. Το Σχέδιο Μάρσαλ ήταν «μια κακόβουλη και δόλια εκμετάλλευση της γενναιοδωρίας, της καλής θέλησης και της αμέλειας του αμερικανικού λαού.» Και  πάνω απ΄όλα η απότομη κάμψη της σχετικής ισχύος της Αμερικής μεταξύ 1945 και 1951 δεν ήταν κάτι που «απλώς συνέβη». ΄Ηταν κάτι που «προκλήθηκε, βήμα προς βήμα, σκόπιμα και με πρόθεση»,  όχι συνέπεια λαθών αλλά προδοτικής συνωμοσίας, «μιας συνωμοσίας σε τόσο τεράστια κλίμακα ώστε να ωχριά μπροστά της κάθε προηγούμενο παρόμοιο εγχείρημα στην ιστορία της ανθρωπότητας.» Ο απώτερος στόχος αυτής της συνωμοσίας ήταν «να μας αναχαιτίσουν, να μας αποθαρρύνουν και τελικά να πέσουμε θύματα της Σοβιετικής ίντριγκας εκ των έσω και της Ρωσικής στρατιωτικής μηχανής εκ των έξω.» (1)

Σήμερα η τήβεννος του Μακάρθι έχει πέσει στους ώμους του συνταξιούχου βιομήχανου ζαχαρωτών Robert H. Welch, Jr., ο οποίος δεν κατέχει μεν τόσο στρατηγικό πόστο αλλά με την άριστη οργάνωση των οπαδών του στην Εταιρεία John Birch έχει ασκήσει σημαντική επιρροή. Πριν από λίγα χρόνια ο Γουέλτς διακήρυξε ότι «οι επιρροές των Κομμουνιστών ελέγχουν σχεδόν απόλυτα την Ομοσπονδιακή Κυβέρνησή μας» - αξίζει να σημειώσουμε την επιμέλεια και σχολαστικότητα αυτού του «σχεδόν». ΄Εχει προσφέρει μια πλήρη ερμηνεία της πρόσφατης ιστορίας των Ηνωμένων Πολιτειών όπου οι Κομμουνιστές είναι πανταχού παρόντες: ξεκίνησαν προκαλώντας πανικό στις αμερικανικές τράπεζες το 1933 και τις οδήγησαν σε χρεοκοπία. Επέβαλαν την αναγνώριση της Σοβιετικής ΄Ενωσης από τις ΗΠΑ την ίδια χρονιά, ώστε να σωθεί μόλις την τελευταία στιγμή η Σοβιετική ΄Ενωση από την οικονομική κατάρρευση. Έχουν ξεσηκώσει το θόρυβο γύρω απ΄το φυλετικό διαχωρισμό. Έχουν κυριεύσει το Ανώτατο Δικαστήριο και το έχουν κάνει «μια από τις σημαντικότερες υπηρεσίες του Κομμουνισμού.» Κερδίζουν τη μάχη για τον έλεγχο «του τύπου, του άμβωνα, του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης, των εργατικών ενώσεων, των σχολείων, των δικαστηρίων και των νομοθετικών σωμάτων της Αμερικής.»

Η εμβάθυνση στην ιστορία προικίζει τον κύριο Γουέλτς με μια οξυδέρκεια στα πολιτικά ζητήματα που λίγοι από μας διαθέτουν. «Για πολλούς λόγους και μετά από πολλή μελέτη,» έγραψε πριν από μερικά χρόνια, «προσωπικά πιστεύω ότι ο [Τζον Φόστερ] Ντάλλες είναι πράκτορας των Κομμουνιστών.» Αλλά ξεσκεπάζει και άλλα δημόσια πρόσωπα, φαινομενικά αθώα. Η δουλειά του καθηγητή Arthur F. Burns ως επικεφαλής του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων του Αϊζενχάουερ ήταν κατά πάσα πιθανότητα «απλώς κάλυψη των καθηκόντων του ως συνδέσμου του Αϊζενχάουερ με κάποιους προϊσταμένους του στο Κατεστημένο.» Ο αδελφός του Αϊζενχάουερ, Μίλτον, ήταν «ο πραγματικός αρχηγός μέσα σ΄ολόκληρο το Αριστερό Κατεστημένο.»  ΄Οσο για τον ίδιο τον πρόεδρο Αϊζενχάουερ, ο Γουέλτς τον χαρακτήρισε με λόγια που έκαναν τον βιομήχανο γλυκών διάσημο: «αφοσιωμένος, ευσυνείδητος πράκτορας της κομμουνιστικής συνωμοσίας» - συμπέρασμα που, όπως έλεγε, «είναι βασισμένο σ΄έναν τεράστιο όγκο διεξοδικών και χειροπιαστών στοιχείων που θέτουν πέραν πάσης λογικής αμφιβολίας την πεποίθησή μου.» (2)

Οι απόψεις για τις οποίες ο κ. Γουέλτς συλλέγει επιμελώς «διεξοδικά στοιχεία» εκφράζονται με λιγότερη ερευνητική υπευθυνότητα από ένα μικρό αλλά ηχηρό τμήμα της κοινής γνώμης. Πρόσφατα, ο Ρεπουμπλικάνος Γερουσιαστής Thomas R. Kuchel, κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος στη Γερουσία, αποκάλυψε ότι από τις 60.000 επιστολές που παίρνει κάθε μήνα, το 10 τοις εκατό περίπου μπορεί να χαρακτηριστεί «αλληλογραφία φόβου» - γράμματα αγανάκτησης και αγωνίας για «την καινούργια ΣΥΝΩΜΟΣΙΑ!!!  με σκοπό την ΑΝΑΤΡΟΠΗ της Αμερικής!!!» Η φαντασία των επιστολογράφων του δουλεύει με πυρετώδεις ρυθμούς:

Ανάμεσα στις πιο αξιομνημόνευτες «συνωμοσίες» που θυμάμαι, περιλαμβάνονται και οι εξής: 35.000 Κινέζοι κομμουνιστές στρατιώτες, με όπλα και στολές βαμμένες παραπλανητικά γρίζες-μπλε, έχουν πάρει θέσει στη μεθόριο με το Μεξικό, έτοιμοι να καταλάβουν το Σαν Ντιέγκο. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν παραδώσει – ή θα το κάνουν από στιγμή σε στιγμή – τη διοίκηση Στρατού,  Ναυτικού, Αεροπορίας σε έναν Ρώσο συνταγματάρχη που υπηρετεί στον ΟΗΕ. ΄Ολοι οι γνωστοί ηγέτες της Αμερικής και του ελεύθερου κόσμου, με ελάχιστες εξαιρέσεις, είναι στην πραγματικότητα υψηλόβαθμοι κομμουνιστές πράκτορες. Μια άσκηση ανταρτοπολέμου του Στρατού των ΗΠΑ στη Γεωργία, με την κωδική ονομασία Water Mocassin III, είναι στην πραγματικότητα προπαρασκευαστική επιχείρηση για την κατάληψη της χώρας μας.

(1) Joseph R. McCarthy: America’s Retreat from Victory ( Νέα Υόρκη, 1951 ), σελ. 54, 66, 130, 141, 156, 168, 169, 171.

(2) The Politician ( Belmont, Mass., 1963 ), σελ. 222, 223, 229. Τα παραθέματα από τον Γουέλτς εμφανίζουν μικρές παραλλαγές γιατί αυτό το ασύλληπτο πόνημα ενάντια στον Αϊζενχάουερ αναθεωρήθηκε στις μεταγενέστερες εκδόσεις του βιβλίου – πχ, ο Αϊζενχάουερ χαρακτηρίστηκε αργότερα ( σελ. 291 ) «είτε ως πρόθυμος πράκτορας είτε πλήρες και σημαντικό μέλος μιας συνωμοσίας κακοποιών αποφασισμένων να κυβερνήσουν τον κόσμο πάση θυσία.» Οι απόψεις του Γουέλτς συνοψίζονται επαρκώς από τον Alan Westin, με βάση μια άλλη εκδοχή του κειμένου, στο “The John Birch Society,” από Daniel Bell ( ed. ): ό. π. , σελ. 204-6.

(3) The New York Times, 21 Ιουλίου, 1963, VI, σελ. 6

                                                     V

Ας γενικεύσουμε τώρα, εντοπίζοντας τα κύρια στοιχεία του παρανοϊκού πνεύματος. Στο κέντρο βρίσκεται η εικόνα μιας εκτεταμένης και απειλητικής συνωμοσίας, ενός γιγαντιαίου και συνάμα πανούργου μηχανισμού επιρροής που έχει τεθεί σε κίνηση για να υποσκάψει και να καταστρέψει έναν τρόπο ζωής. Θα μπορούσε να αντιτείνει κανείς ότι υπάρχουν όντως πράξεις συνωμοσίας στην ιστορία και ότι δεν υπάρχει τίποτα το παρανοϊκό στο να τις λαμβάνει υπ΄όψη του κάποιος. ΄Ετσι είναι. Κάθε πολιτική συμπεριφορά απαιτεί στρατηγική. Σε πολλές στρατηγικές κινήσεις, το αποτέλεσμα εξαρτάται από μια περίοδο μυστικότητας και κάθε τι που είναι κρυφό θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, συχνά χωρίς μεγάλη δόση υπερβολής, ως συνωμοσία. Η ειδοποιός διαφορά του παρανοϊκού πνεύματος δεν έγκειται στο ότι οι οπαδοί του βλέπουν συνωμοσίες και μηχανορραφίες εδώ και κει στην ιστορία αλλά ότι θεωρούν πως η κινητήρια δύναμη της ιστορίας είναι μια «τεράστια» ή «γιγαντιαία» συνωμοσία. Η ιστορία είναι μια συνωμοσία που έχει τεθεί σε κίνηση από δαιμονικές δυνάμεις με σχεδόν υπερβατική δύναμη, και αυτό που χρειάζεται για να αποκρουστεί, δεν είναι οι συνηθισμένες μέθοδοι του πολιτικού δούναι και λαβείν, αλλά μια γενικευμένη σταυροφορία. Ο παρανοϊκός σταυροφόρος βλέπει την έκβαση αυτής της συνωμοσίας με όρους Αποκάλυψης – αναμετριέται με τη ζωή και το θάνατο ολόκληρων κόσμων, ολόκληρων πολιτικών συστημάτων, και συστημάτων ανθρώπινων αξιών. Βρίσκεται συνεχώς στις επάλξεις του ανθρώπινου πολιτισμού. Ζει συνεχώς σε μια μεγάλη καμπή. Η οργάνωση της αντίστασης στη συνωμοσία είναι γι΄αυτόν ένα αέναο «ή τώρα ή ποτέ». Ο χρόνος βρίσκεται εσαεί στο παραπέντε. Όπως οι θρησκευτικοί μιλεναριστές, εκφράζει κι αυτός την αγωνία εκείνων που ζουν τις τελευταίες μέρες και κάποιες φορές είναι έτοιμος να ορίσει ακόμα και την ημερομηνία της Αποκάλυψης. «Ο χρόνος τελειώνει,» είπε ο Γουέλτς το 1951. «Συγκεντρώνονται στοιχεία από πολλές πλευρές και πολλές πηγές ότι ο Οκτώβριος του 1952 θα είναι ο μοιραίος μήνας που ο Στάλιν θα χτυπήσει.» (1) Ο αποκαλυπτισμός του παρανοϊκού πνεύματος ρέπει επικίνδυνα προς έναν πεσιμισμό της απελπισίας αλλά συνήθως σταματάει ένα βήμα πριν. Οι αποκαλυπτικές προειδοποιήσεις εγείρουν πάθη και μαχητικότητα, και χτυπάνε μια ευαίσθητη χορδή όπως τα παρόμοια μεγάλα θέματα του Χριστιανισμού. Με την κατάλληλη διατύπωση, αυτές οι προειδοποιήσεις επιτελούν την ίδια λειτουργία με την περιγραφή των τρομερών συνεπειών της αμαρτίας που συναντάμε στους όρκους των αφυπνισμένων χριστιανών: απεικονίζουν το επικείμενο που μπορεί  ακόμα ν’ αποφευχθεί. Είναι μια εγκόσμια και δαιμονική εκδοχή του χιλιασμού.

(1) May God Forgive Us ( Σικάγο, 1952 ), σελ. 73. Ο δρ. Fred C. Schwarz  της Χριστιανικής Αντι-Κομμουνιστικής Σταυροφορίας είναι λιγότερο απερίφραστος. Στις διαλέξεις του, δίνει το 1973 ως χρονολογία κατά την οποία οι Κομμουνιστές θα έχουν επιτύχει τον έλεγχο του κόσμου, αν δεν τους σταματήσουμε. Οι περισσότεροι σύγχρονοι παρανοϊκοί ρήτορες μιλούν για ένα «Κομμουνιστικό Χρονοδιάγραμμα», τα κομβικά σημεία του οποίου δείχνουν συχνά ότι τα γνωρίζουν από πρώτο χέρι.

Πιθανότατα η πιο θεαματική αμερικανική εκδοχή αυτού του «αποκαλυπτισμού» είναι η περίπτωση του William Miller, που άκμασε στη Νέα Υόρκη τη δεκαετία του 1830. Τέκνο μιας γενεαλογίας βαπτιστών ιεροκηρύκων, ο Μίλερ ασχολήθηκε με τις μιλεναριστικές προφητείες και έκανε υπολογισμούς που έδειχναν ότι ο Χριστός θα εμφανιζόταν αρχικά το 1843, και κατόπιν στις 12 Οκτωβρίου του 1844. ΄Εγινε ηγέτης μιας σέκτας «αποκαλυπτιστών» με σημαντική επιρροή. Την καθορισμένη μέρα, οι Μιλεναρίτες συγκεντρώθηκαν για να προσευχηθούν, πολλοί εγκατέλειψαν τις εγκόσμιες ασχολίες του και μερικοί απαλλάχτηκαν και από την περιουσία τους. Το κίνημα του Μίλερ άρχισε να φθίνει μετά τη μοιραία μέρα αλλά τη σκυτάλη πήραν άλλοι αποκαλυπτιστές, πιο επιφυλακτικοί ως προς τις χρονολογίες.

Μια σημαντική αρετή στο έργο του Μίλερ ήταν ο αυστηρά λογικός και συστηματικός χαρακτήρας των αποδείξεών του, καθώς και η μαχητική αντίθεσή του στον Τεκτονισμό, τον Καθολικισμό και άλλες «γητειές». Όπως παρατηρεί ο A. Whitney Cross, οι υπαρχηγοί και οι οπαδοί του «θεωρούσαν ότι ο κόσμος ήταν ανεπίδεκτος σωτηρίας και τα νομοθετικά σώματα διεφθαρμένα. Ότι η απιστία, η ειδωλολατρία, η Ρωμαιοκρατία, ο σεκταρισμός, η αποπλάνηση, η εξαπάτηση, ο φόνος και οι μονομαχίες απλώνονταν και κυριαρχούσαν.» Ο Κρος υποστηρίζει ότι το Μιλεναριστικό Κίνημα δεν απείχε από το κυρίαρχο ρεύμα του Αμερικανικού Προτεσταντισμού τόσο πολύ όσο μπορεί να νομίσουν κάποιοι: «Οι Μιλεναρίτες δε μπορούν να απαξιωθούν ως αγράμματοι χωρικοί, ελευθεριακοί ακρίτες, πτωχευμένα θύματα της οικονομικής αλλαγής ή υπνωτισμένοι οπαδοί ενός μανιακού που εκτοξεύτηκε στη δημοσιότητα από ένα καπρίτσιο των περιστάσεων. Κι αυτό γιατί ο Αμερικανικός Προτεσταντισμός στο σύνολό του προσέγγισε πάρα πολύ τις ίδιες πεποιθήσεις. Το δόγμα τους ήταν η λογική τελειοποίηση της «ακεραιόφρονος» ορθοδοξίας, όπως ο περφεξιονισμός υπήρξε η ακραία έκφραση του κινήματος της «αφύπνισης»… ΄Ολοι οι Προτεστάντες περίμεναν κάποιο μεγάλο γεγονός γύρω στα 1843 και κανένας επικριτής από την ορθόδοξη σκοπιά δεν αμφισβήτησε σοβαρά τους υπολογισμούς του Μίλερ επί τη βάσει αρχών.» The Burned-Over District ( Ithaca, N.Y., 1950 ), σελ. 320-1. Βλ. Κεφ. 17 για μια καλή παρουσίαση του Μιλεναριστικού Κινήματος.

Για το ιστορικό μιας ενδιαφέρουσας σύγχρονης λατρείας της προφητείας και κάποιες απαισιόδοξες σκέψεις για την πανίσχυρη αντίσταση των αληθινών πιστών στη συντριπτική διάψευση, βλ. L. Festinger, H.W. Riecken και S. Schachter: When Prophecy Fails ( Μινεάπολις, 1956 ).

Ως μέλος της πρωτοπορίας που είναι ικανή να αντιλαμβάνεται τη συνωμοσία πριν ακόμα καταστεί εμφανής σ΄ ένα κοινό που δεν έχει ακόμα αφυπνιστεί, ο παρανοϊκός είναι μαχητικός ηγέτης. Δεν βλέπει την κοινωνική σύγκρουση ως κάτι που μπορεί να υπόκειται σε διαμεσολάβηση και συμβιβασμό, όπως ένας επαγγελματίας πολιτικός. Αφού το επίδικο είναι πάντα μια σύγκρουση ανάμεσα στο απόλυτο καλό και το απόλυτο κακό, το αναγκαίο προσόν δεν είναι η προθυμία για συμβιβασμό αλλά η βούληση για μάχη μέχρις εσχάτων. Τίποτα λιγότερο από την ολοσχερή νίκη δεν είναι κατάλληλο. Αφού ο εχθρός θεωρείται ότι είναι απόλυτα κακός και ανεπίδεκτος κατευνασμού, πρέπει να εξαλειφθεί ολοκληρωτικά – αν όχι από τον κόσμο, τουλάχιστον από το θέατρο των επιχειρήσεων στο οποίο ο παρανοϊκός στρέφει την προσοχή του. (2) Αυτή η απαίτηση για νίκες κατά κράτος οδηγεί στη διατύπωση απελπιστικά υψηλών και εξωπραγματικών στόχων, και αφού τέτοιοι στόχοι δεν είναι με κανέναν τρόπο επιτεύξιμοι, η αποτυχία οξύνει συνεχώς το αίσθημα ματαίωσης του παρανοϊκού. Ακόμα και η επιμέρους επιτυχία του αφήνει την ίδια αίσθηση αδυναμίας με την οποία ξεκίνησε, και αυτή με τη σειρά της απλώς ενισχύει την επίγνωση ότι ο αντίπαλος έχει τεράστια και τρομακτική δύναμη.

(2) «Τα συστήματα είναι διαμετρικά αντίθετα: το ένα πρέπει να εξαλείψει το άλλο και θα το κάνει.» Edward Beecher: The Papal Conspiracy Exposed and Protestantism Defended ( Βοστόνη, 1855 ), σελ. 29

Αυτός ο αντίπαλος περιγράφεται με πολύ αδρό τρόπο: είναι το τέλειο πρότυπο του κακού, ένα είδος ανήθικου σούπερμαν: απειλητικός, πανταχού παρών, ισχυρός, σκληρός, αισθησιακός, επιρρεπής στην πολυτέλεια. Σε αντίθεση με όλους εμάς, ο εχθρός δεν υπόκειται στους περιορισμούς του μεγάλου μηχανισμού της ιστορίας, ούτε είναι θύμα του παρελθόντος του, των επιθυμιών και των ορίων του. Είναι ελεύθερος, δραστικός, δαιμονικός παράγοντας. Επιθυμεί, και μάλιστα πλάθει την πορεία της ιστορίας με κακό τρόπο. Προκαλεί κρίσεις, τραπεζικούς πανικούς, οικονομικές υφέσεις, θεομηνίες, και μετά απολαμβάνει και επωφελείται από τη δυστυχία που παρήγαγε. Ο παρανοϊκός ερμηνεύει την ιστορία σύμφωνα με την ιδιαίτερη προσωπική του αίσθηση: τα αποφασιστικά γεγονότα δεν θεωρούνται μέρος της ροής της ιστορίας αλλά συνέπειες της βούλησης κάποιου. Πολύ συχνά ο εχθρός θεωρείται ότι κατέχει κάποια ιδιαίτερα αποτελεσματική πηγή εξουσίας: ελέγχει τον τύπο, κατευθύνει την σκέψη των ανθρώπων μέσω «χειραγωγημένων ειδήσεων», έχει ανεξάντλητο χρήμα, κατέχει κάποιο καινούργιο μυστικό μέσο επηρεασμού της σκέψης ( πλύση εγκεφάλου ), κατέχει κάποια ειδική τεχνική υποβολής ( η εξομολόγηση των Καθολικών ), περισφίγγει με τα πλοκάμια του το εκπαιδευτικό σύστημα.

Αυτός ο εχθρός φαίνεται να είναι από πολλές απόψεις μια προβολή του εγώ: του αποδίδονται τόσο οι ιδεώδεις όσο και οι απαράδεκτες όψεις του εγώ. Ένα θεμελιακό παράδοξο του παρανοϊκού πνεύματος είναι η μίμηση του εχθρού. Ο εχθρός μπορεί να είναι, παραδείγματος χάρη, ο κοσμοπολίτης διανοούμενος αλλά ο παρανοϊκός θα τον νικήσει στο πεδίο της γνώσης, της λογιοσύνης. Ο γερουσιαστής Μακάρθι, με  τις υπερ-τεκμηριωμένες μπροσούρες του και το σόου πληροφοριών, ο κ. Γουέλτς με τη συσσώρευση αμάχητων στοιχείων, ο Τζον Ρόμπινσον με την εντελεχή μελέτη ντοκουμέντων σε μια γλώσσα που ελάχιστα γνώριζε, οι αντι-Μασόνοι με την ακούραστη «εμβάθυνση» στο μασονικό τελετουργικό – όλα αυτά είναι ένα είδος φιλοφρόνησης προς τους αντιπάλους. Οι μυστικές οργανώσεις που στήνονται για να πολεμήσουν άλλες μυστικές οργανώσεις εκπέμπουν την ίδια κολακεία. Η Κου Κλουξ Κλαν μιμήθηκε τον Καθολικισμό μέχρι του σημείου να υιοθετήσει ενδυμασία ιερωμένων, να αναπτύξει ένα περίπλοκο τελετουργικό και μια εξίσου περίπλοκη ιεραρχία. Η John Birch Society απομιμείται τους κομμουνιστικούς πυρήνες και την ημι-παράνομη λειτουργία μέσω «μετωπικών» οργανώσεων, και πρεσβεύει την ασίγαστη διεξαγωγή του ιδεολογικού πολέμου με μεθόδους που μοιάζουν πάρα πολύ με κείνες που εντοπίζει στον κομμουνιστικό εχθρό. Οι εκπρόσωποι των ποικίλων χριστιανικών αντι-κομμουνιστικών «σταυροφοριών» εκφράζουν ανοιχτά το θαυμασμό τους για την αφοσίωση, την πειθαρχία και τη στρατηγική επινοητικότητα που γεννάει το κομμουνιστικό πρόταγμα. (3)

(3) Αυτό έχει γίνει πια του συρμού σε πιο ευυπόληπτους κύκλους. Ο Stephen Shadegg, γνωστός για την επιτυχία του στις προεκλογικές εκστρατείες του Γκολντγουότερ για τη Γερουσία, γράφει: «Ο Μάο Τσε Τουνγκ… έχει γράψει ένα πολύτιμο βιβλίο για την τακτική της διείσδυσης. Σ΄αυτό λέει: «Δώσε μου μόνο δύο ή τρεις ανθρώπους σ΄ένα χωριό και θα καταλάβω το χωριό.» Στις εκστρατείες του Γκολντγουότερ το 1952 και το 1958, και σε όλες τις άλλες προεκλογικές εκστρατείες όπου έχω υπηρετήσει ως σύμβουλος, ακολούθησα τη συμβουλή του Μάο Τσε Τουνγκ.» How to Win an Election ( Νέα Υόρκη, 1964 ), σελ. 106. Γράφοντας για τη στρατηγική του Ψυχρού Πολέμου, ο ίδιος ο Γκολντγουότερ δηλώνει: «Θα πρότεινα να αναλύσουμε και να αντιγράψουμε τη στρατηγική του εχθρού. Η δική τους έχει πετύχει και η δική μας όχι.» Why Not Victory? ( Νέα Υόρκη, 1962 ), σελ. 14.

Ο David Brion Davis, σ΄ένα αξιομνημόνευτο δοκίμιο για τα «αντι-ανατρεπτικά» κινήματα πριν από τον Εμφύλιο Πόλεμο, έχει σχολιάσει τον τρόπο με τον οποίο οι Αυτοχθονιστές του δέκατου ένατου αιώνα διαμορφώθηκαν ανεπίγνωστα κατά το πρότυπο του εχθρού τους:

Καθώς ο αυτοχθονιστής  επιζητούσε τη συμμετοχή σε έναν ευγενή σκοπό, την ενότητα μέσα σε μια ομάδα καταξιωμένη από την παράδοση και την αυθεντία, διακήρυσσε την πίστη του στη δημοκρατία και την ισότητα δικαιωμάτων. Εντούτοις, μέσα στο ζήλο του για ελευθερία, κατά περίεργο τρόπο, υιοθετούσε πολλά από τα χαρακτηριστικά του φανταστικού εχθρού του. Καταδικάζοντας τη φανατική προσήλωση των ανατρεπτικών σε μια ιδεολογία, επιβεβαίωνε μια παρόμοια άκριτη αποδοχή μιας διαφορετικής ιδεολογίας. Πλήττοντας τη μισαλλοδοξία των ανατρεπτικών απέναντι στους διαφωνούντες, εργαζόταν για την εξαφάνιση της διαφωνίας και της διαφορετικότητας των απόψεων. Λογοκρίνοντας τους ανατρεπτικούς για υποτιθέμενες ελευθεριότητες, ενέδιδε σε αισθησιακές φαντασιώσεις. Επικρίνοντας τη νομιμοφροσύνη του ανατρεπτικού προς μια οργάνωση, πάσχιζε να αποδείξει τη δική του απόλυτη νομιμοφροσύνη προς την καθεστηκυία τάξη. Ο αυτοχθονιστής πλησίαζε ακόμα ένα βήμα τους εχθρούς του όταν σχημάτιζε σφιχτοδεμένες εταιρείες και κόμματα, συχνά παράνομα, που υπέτασσαν το άτομο στον ένα και μοναδικό σκοπό της ομάδας. Παρότι οι αυτοχθονιστές γενικά συμφωνούσαν ότι το μεγαλύτερο κακό των ανατρεπτικών ήταν η υποταγή των μέσων στους σκοπούς, οι ίδιοι από την πλευρά τους συνιστούσαν τη χρησιμοποίηση των πιο ακραίων μέσων για να απαλλαχτεί το έθνος από τις ομάδες των ταραξιών και να κατισχύσει η αδιαμφισβήτητη νομιμοφροσύνη προς το κράτος. (4)

Η συνάρτηση με τον εχθρό εκδηλώνεται κατά μεγάλο μέρος όχι σ΄αυτό που μπορούμε να μιμηθούμε αλλά σ΄αυτό που μπορούμε να καταδικάσουμε απόλυτα. Η σεξουαλική ελευθεριότητα που συχνά αποδίδεται στον εχθρό, η έλλειψη ηθικών αναστολών, η διάθεση ιδιαίτερα αποτελεσματικών μεθόδων για την εκπλήρωση των επιθυμιών, δίνουν στους εκφραστές του παρανοϊκού πνεύματος την ευκαιρία να προβάλλουν και να εκφράσουν ελεύθερα απαράδεκτες όψεις του δικού τους εγώ.  Οι ιερείς και ο Μορμόνοι πατριάρχες εθεωρείτο κατά κοινή πεποίθηση ότι ασκούσαν έντονη γοητεία στις γυναίκες και είχαν το προνόμιο της ελευθεριότητας. ΄Ετσι οι Καθολικοί και οι Μορμόνοι – αργότερα οι Μαύροι και οι Εβραίοι – αποτέλεσαν αντικείμενο ανησυχίας σχετικά με το παράνομο σεξ. Πολύ συχνά οι φαντασιώσεις των ειλικρινών πιστών χρησιμεύουν ως βασικές σαδομαζοχιστικές διέξοδοι, που εκφράζονται ζωηρά, παραδείγματος χάρη, στην ενασχόληση των αντι-Μασόνων με την υποθετική αγριότητα των μασονικών ποινών. Γράφει ο Ντέιβις για το φαινόμενο:

Οι Μασόνοι έβγαζαν τα σπλάχνα ή έκοβαν τους λαιμούς των θυμάτων τους. Οι Καθολικοί αποσπούσαν τα αγέννητα έμβρυα από τις μήτρες των μανάδων τους και τα έριχναν  στα σκυλιά μπροστά στα μάτια των γονιών τους. Οι Μορμόνοι βίαζαν κα μαστίγωναν τις ατίθασες γυναίκες ή καυτηρίαζαν τα στόματά τους με πυρωμένο σίδερο. Αυτή η εμμονή στις λεπτομέρειες του σαδισμού, που πήρε παθολογικές διαστάσεις σε μεγάλο μέρος της σχετικής φιλολογίας, μαρτυρούσε μια οργισμένη αποφασιστικότητα να απογυμνώσουν τον εχθρό από κάθε αξιοθαύμαστη ιδιότητα. (5)

(4) David Brion Davis: “Some Themes of Counter-Subversion: An Analysis of Anti-Masonic, Anti-Catholic, Anti-Mormon Literature,” Mississippi Valley Historical Review, XLVII ( Σεπτέμβριος 1960 ), 223.

(5) ο. π. , σελ. 221

Μια άλλη όψη του παρανοϊκού πνεύματος, που επανέρχεται περιοδικά, είναι η ειδική σημασία που προσδίδει στο πρόσωπο του αποστάτη από το εχθρικό στρατόπεδο. Κάποιες φορές, το αντι-Μασονικό κίνημα έμοιαζε με δημιούργημα πρώην Μασόνων. Σίγουρα έδινε ύψιστη σημασία και ανεπιφύλακτη πίστη στις αποκαλύψεις τους. Ομοίως, ο αντι-Καθολικισμός χρησιμοποιούσε την φυγάδα μοναχή και τον αποστάτη ιερέα, ο αντι-Μορμονισμός την πρώην σύζυγο από το χαρέμι της πολυγαμίας. Ο αβανγκάρντ αντικομμουνισμός της εποχής μας χρησιμοποιεί τον πρώην Κομμουνιστή. Σε κάποιο βαθμό, η ειδική αξία που αποδίδεται στους αποστάτες απορρέει από την εμμονή της μυστικότητας που είναι τόσο χαρακτηριστική αυτών των κινημάτων: ο αποστάτης είναι ο άνθρωπος που βίωσε το μυστικό κόσμο του εχθρού και φέρνει μαζί του την οριστική επαλήθευση της υποψίας, η οποία, διαφορετικά, θα μπορούσε να αμφισβητείται από έναν δύσπιστο κόσμο. Νομίζω όμως ότι υπάρχει ένα βαθύτερο εσχατολογικό νόημα στο πρόσωπο του αποστάτη:  στην πνευματική πάλη του καλού με το κακό, που είναι το παρανοϊκό αρχέτυπο της παγκόσμιας σύγκρουσης, ο αποστάτης αποτελεί τη ζωντανή απόδειξη ότι οι μεταμέλειες δεν γίνονται προς τη λάθος πλευρά. Φέρνει μαζί του την επαγγελία της λύτρωσης και της νίκης.

Στα σύγχρονα δεξιόφρονα κινήματα έχουν παίξει ξεχωριστό ρόλο οι πρώην Κομμουνιστές που μεταπήδησαν γοργά, αν και όχι χωρίς βάσανο, από την παρανοϊκή Αριστερά στην παρανοϊκή Δεξιά, ρέποντας αδιάλειπτα προς τη θεμελιακά μανιχεϊκή ψυχολογία που διαπερνάει και τις δύο. Αυτές οι αυθεντίες περί τον Κομμουνισμό θυμίζουν εκείνους του αρχαίους προσήλυτους από την ειδωλολατρία στο Χριστιανισμό για τους οποίους λέγεται ότι και μετά τον προσηλυτισμό τους δεν έπαυαν να πιστεύουν στους παλιούς θεούς αλλά τους μεταμόρφωναν σε δαίμονες.

Μια τελική όψη του παρανοϊκού πνεύματος σχετίζεται με την ιδιότητα της σχολαστικότητας στην οποία ήδη αναφέρθηκα. Ένα από τα εντυπωσιακά γνωρίσματα της παρανοϊκής φιλολογίας είναι η ανελλιπής εμμονή της στην απόδειξη. Δεν πρέπει να μας παραπλανούν τα εξωπραγματικά συμπεράσματα που είναι τόσο χαρακτηριστικά αυτού του πολιτικού ύφους και να νομίζουμε ότι δεν υποστηρίζονται, ας πούμε, από κάποια τεκμηρίωση. Ο ίδιος ο φαντασιακός χαρακτήρας αυτών των συμπερασμάτων οδηγεί σ΄έναν ηρωικό αγώνα «τεκμηρίωσης», για να καταδειχτεί ότι το απίστευτο είναι το μόνο που μπορεί να γίνει πιστευτό. Ασφαλώς υπάρχουν κουλτουριάρηδες παρανοϊκοί, λιγότερο κουλτουριάρηδες και απλοί στρατευμένοι, όπως σε κάθε πολιτική τάση. Και τα παρανοϊκά κινήματα από το Μεσαίωνα και εντεύθεν ασκούσαν πάντα ισχυρή έλξη τους μισο-διανοούμενους. Η ευυπόληπτη παρανοϊκή φιλολογία όχι μόνο ξεκινάει από κάποιες ηθικές δεσμεύσεις, που μπορούν να φαίνονται δικαιολογημένες σε πολλούς μη παρανοϊκούς, αλλά συνάμα επιδίδεται στην προσεκτική και εμμονική συλλογή «τεκμηρίων.» Η παρανοϊκή συγγραφή ξεκινάει με κάποιες υποστηρίξιμες θέσεις. Οι αντι-Μασόνοι είχαν κάτι να πουν. Στο κάτω κάτω, μια μυστική οργάνωση από πρόσωπα επιρροής, συνδεδεμένα με ειδικές υποχρεώσεις, δεν θα ήταν αδιανόητο να αποτελέσει κάποιου είδους απειλή για την τάξη πραγμάτων στην οποία ήταν ενταγμένη. Υπήρχε επίσης κάτι να ειπωθεί και για τις προτεσταντικές αρχές της ατομικότητας και της ελευθερίας, καθώς και για την επιθυμία των αυτοχθονιστών να δημιουργήσουν στη Βόρεια Αμερική έναν ομοιογενή πολιτισμό. Ακόμα, στην εποχή μας, αναρίθμητες αποφάσεις του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου και του Ψυχρού Πολέμου μπορούν να επικριθούν ως επιζήμιες, και είναι εύκολο για τους καχύποπτους να πιστέψουν ότι αυτές οι αποφάσεις δεν ήταν απλώς λάθη καλοπροαίρετων ανθρώπων αλλά σχέδια προδοτών.

Ο τυπικός τρόπος δράσης της ανώτατης παρανοϊκής λογιοσύνης είναι να ξεκινάει από τέτοιες εύλογες παραδοχές και από μια προσεκτική συσσώρευση γεγονότων, ή τουλάχιστον φαινομενικά γεγονότων, και να τα συνδέει με τρόπο που να οδηγεί σε μια συντριπτική «απόδειξη» της συγκεκριμένης συνωμοσίας που πρέπει να αποκαλυφθεί. Είναι κάθε άλλο παρά ασυνάρτητη – στην πραγματικότητα, η παρανοϊκή νοοτροπία είναι πολύ πιο συνεκτική απ΄ό,τι ο πραγματικός κόσμος, αφού δεν αφήνει περιθώριο για λάθη, αποτυχίες ή ασάφειες και διφορούμενα. Είναι, αν όχι απόλυτα ορθολογική, πάντως έντονα ορθολογιστική. Πιστεύει ότι αντιμάχεται έναν εχθρό που είναι ανεπίληπτα ορθολογικός όσο και κακός, και πασχίζει να αντισταθμίσει την αψεγάδιαστη ικανότητα του εχθρού με τη δική της. Δεν αφήνει τίποτα ανεξήγητο και εγκλείει το σύνολο της πραγματικότητας μέσα σε μια περιεκτική, συνεκτική θεωρία. Είναι απολύτως «λόγια» ως προς την τεχνική της. Οι 96 σελίδες της μπροσούρας του Μακάρθι, McCarthyism, περιέχουν όχι λιγότερες από 313 παραπομπές σε υποσημειώσεις, και η εξωπραγματική έφοδος του κυρίου Γουέλτς στον Αϊζενχάουερ, The Politician, κουβαλάει ένα φορτίο εκατό σελίδων βιβλιογραφίας και υποσημειώσεων. Το σύνολο του δεξιού κινήματος της εποχής μας είναι μια παρέλαση εμπειρογνωμόνων, ομάδων μελέτης, μονογραφιών, υποσημειώσεων και βιβλιογραφίας. Καμιά φορά η επίμοχθη αναζήτηση ερευνητικής εμβάθυνσης και περιεκτικής άποψης για τον κόσμο έχει αναπάντεχες συνέπειες: παραδείγματος χάρη, ο κύριος Γουέλτς έχει υποστηρίξει ότι η δημοφιλία του ιστορικού έργου του ΄Αρνολντ Τόινμπι είναι αποτέλεσμα μιας συνωμοσίας των Φαβιανών, «αρχηγών του Εργατικού Κόμματος της Αγγλίας», και διαφόρων μελών του αγγλο-αμερικανικού «φιλελεύθερου κατεστημένου», με σκοπό να επισκιάσουν το πολύ πιο αληθινό και διαφωτιστικό έργο του ΄Οσβαλντ Σπένγκλερ. (6)

(6) The Blue Book of the John Birch Society ( 1961 ), σελ. 42-3

Εκείνο λοιπόν που ξεχωρίζει το παρανοϊκό πνεύμα δεν είναι η απουσία επαληθεύσιμων γεγονότων ( παρότι ο παρανοϊκός, μέσα στο ακόρεστο πάθος του για γεγονότα, συμβαίνει καμιά φορά να τα κατασκευάζει ), αλλά μάλλον το παράδοξο άλμα της φαντασίας που γίνεται πάντα σε κάποιο κρίσιμο σημείο της αφήγησης των γεγονότων. Η μπροσούρα του Τζον Ρόμπινσον για τους Πεφωτισμένους ακολούθησε ένα πρότυπο που δεν έπαψε να επαναλαμβάνεται για πάνω από ενάμισι αιώνα. Από τη μία σελίδα στην άλλη, καταγράφει υπομονετικά τις λεπτομέρειες που κατάφερε να συγκεντρώσει γύρω από την ιστορία των Πεφωτισμένων. Και ξαφνικά γίνεται η Γαλλική Επανάσταση και οι Πεφωτισμένοι είναι κείνοι που την έχουν προκαλέσει. Εκείνο που λείπει δεν είναι η αλήθεια των πληροφοριών για την οργάνωση αλλά η λογική κρίση για το τι μπορεί να προκαλέσει μια επανάσταση. Η αληθοφάνεια που έχει το παρανοϊκό ύφος για όσους το βρίσκουν αληθοφανές, έγκειται, κατά μεγάλο μέρος, σ΄αυτή την προσεκτική, ευσυνείδητη και φαινομενικά συνεκτική ενασχόληση με τις λεπτομέρειες, την επίπονη σύνθεση αυτού που θα μπορούσε να εκληφθεί ως πειστική τεκμηρίωση των πιο εξωφρενικών συμπερασμάτων. Την προσεκτική προετοιμασία για το μεγάλο άλμα από το αναμφισβήτητο στο απίστευτο.  Η μοναδικότητα αυτής της κοπιώδους εργασίας είναι ότι το πάθος για πραγματικά περιστατικά δεν έχει ως αποτέλεσμα, όπως στις περισσότερες πνευματικές ανταλλαγές, να θέσει τον παρανοϊκό ερευνητή σε αμφίδρομη επικοινωνία με τον κόσμο έξω από την ομάδα του  - κι ακόμα λιγότερο με όλους εκείνους που αμφισβητούν τις απόψεις του. Στην ουσία δεν ελπίζει σοβαρά ότι τα τεκμήριά του θα πείσουν έναν εχθρικό κόσμο. Η προσπάθεια να τα συσσωρεύσει έχει μάλλον το χαρακτήρα αμυντικής πράξης, που απενεργοποιεί το μηχανισμό πρόσληψης εξωτερικών ερεθισμάτων και τον προφυλάσσει από την ανάγκη να παρακολουθεί ενοχλητικές απόψεις που δεν ενισχύουν τις ιδέες του. Διαθέτει όλα τα στοιχεία που χρειάζεται. Δεν είναι δέκτης, είναι πομπός.

΄Εχοντας ασχοληθεί τόσο πολύ με αμερικανικά παραδείγματα, θα ήθελα να τονίσω ξανά ότι το παρανοϊκό πνεύμα είναι διεθνές φαινόμενο. Ούτε περιορίζεται στη σύγχρονη εποχή. Μελετώντας τις χιλιαστικές σέκτες της Ευρώπης από τον 11^ο ως το 16^ο αιώνα, ο Norman Cohn, στο καταπληκτικό βιβλίο του The Pursuit of Millennium, ανακαλύπτει ένα έμμονο ψυχικό σύμπλεγμα που μοιάζει πολύ μ΄αυτό που έχω περιγράψει – μια πνευματική στάση που αποτελείται από έντονες ανησυχίες και φαντασιώσεις: «τη μεγαλομανική θέαση του Εγώ ως Εκλεκτού, ολοκληρωτικά καλού, αδυσώπητα διωκόμενου, που ωστόσο έχει εξασφαλισμένο τον τελικό θρίαμβο. Την απόδοση τιτάνιων και δαιμονικών δυνάμεων στον αντίπαλο. Την άρνηση να παραδεχτεί τους αναπόδραστους περιορισμούς και ατέλειες της ανθρώπινης ύπαρξης, όπως την παροδικότητα, την αντιγνωμία, τη σύγκρουση, τη ροπή προς το λάθος, τόσο στο πνευματικό όσο και στο ηθικό επίπεδο. Την εμμονή σε προαιώνιες προφητείες… συστηματικές παρερμηνείες, πάντα χονδροειδείς και συχνά γκροτέσκες… την αδίστακτη επιδίωξη ενός στόχου που από τη φύση του είναι αδύνατο να επιτευχθεί. Την αδυσώπητη επιδίωξη μιας τόσο ολοκληρωτικής και «τελικής» λύσης που να είναι ανέφικτη σε οποιαδήποτε συγκεκριμένη χρονική στιγμή και κατάσταση, και νοητή μόνο μέσα στην άχρονη και αυτιστική σφαίρα της φαντασίωσης.» (7)

(7) The Pursuit of the Millennium ( Λονδίνο, 1957 ), σελ. 309-10. Βλ. επίσης σελ. 58-74. Στο Μεσαίωνα, ο Μιλεναρισμός άκμασε κυρίως μεταξύ των φτωχών, των καταπιεσμένων και των απελπισμένων. Όπως επισημαίνει ο Samuel Shepperson, στην αγγλο-αμερικανική ιστορική εμπειρία, τέτοια κινήματα δεν περιορίστηκαν ποτέ στις κατώτερες τάξεις αλλά είχαν πιο στέρεα μεσοτρωματικά θεμέλια. “The Comparative Study of Millenarian Movements,”στο Sylvia Thrupp (ed): Millennial Dreams in Action ( Χάγη, 1962 ), σελ. 49-52.

Η επανεμφάνιση κατά διαστήματα της παρανοϊκής στάσης σε μια μεγάλη χρονική περίοδο και σε διαφορετικούς τόπους δηλώνει ότι μια νοοτροπία έτοιμη να δει τον κόσμο με τα μάτια του παρανοϊκού δεν έπαψε ποτέ να διακατέχει μια σημαντική μερίδα του πληθυσμού. Όμως το γεγονός ότι τα κινήματα που χρησιμοποιούν τον παρανοϊκό λόγο δεν είναι αδιάλειπτα και σταθερά αλλά εμφανίζονται κατά διαδοχικά αποσπασματικά κύματα, δείχνει ότι η παρανοϊκή διάθεση ενεργοποιείται  κυρίως όταν μπαίνουν στο πολιτικό παιγνίδι κοινωνικές συγκρούσεις που αγγίζουν ύψιστα αξιακά ζητήματα και γεννούν θεμελιώδεις φόβους και μίση, παρά διαπραγματεύσιμα συμφέροντα. Η καταστροφή ή ο φόβος της καταστροφής είναι ο πιθανότερος καταλύτης του συνδρόμου της παρανοϊκής ρητορείας.

Στην αμερικανική ιστορία, οι εθνικές και θρησκευτικές συγκρούσεις, και ο κίνδυνος να γκρεμίσουν ολόκληρα συστήματα αξιών, υπήρξαν σαφώς το επίκεντρο των μαχητικών και καχύποπτων πνευμάτων αυτού του τύπου, αλλά σε άλλα μέρη οι ταξικές συγκρούσεις ήταν εκείνες που ενεργοποίησαν αυτά τα κινήματα. Η παρανοϊκή τάση αναφύεται από μια αναμέτρηση αντίθετων συμφερόντων που είναι ( ή νομίζεται ότι είναι ) παντελώς ασύμβατα, και επομένως από τη φύση τους δεν υπόκεινται στις συνήθεις πολιτικές διεργασίες της διαπραγμάτευσης και του συμβιβασμού. Η κατάσταση επιδεινώνεται όταν οι αντιπρόσωποι ενός συγκεκριμένου πολιτικού συμφέροντος – ίσως λόγω του εξωπραγματικού και ανέφικτου χαρακτήρα των αιτημάτων τους – δεν μπορούν να επηρεάσουν τις πολιτικές διεργασίες. Βλέποντας ότι δεν έχουν πρόσβαση στην πολιτική διαπραγμάτευση ή στη λήψη αποφάσεων, αισθάνονται ότι δικαιώνεται απόλυτα η αρχική αντίληψή τους για τον κόσμο της εξουσίας: παντοδύναμος, δόλιος και κακόβουλος. Βλέπουν μόνο τις επιπτώσεις της εξουσίας – και αυτές μέσα από παραμορφωτικό φακό – χωρίς να έχουν την ευκαιρία να παρατηρήσουν την πρακτική λειτουργία του μηχανισμού της. Ο L.B.Namier είπε κάποτε ότι «ο κολοφώνας της ιστορικής μελέτης» είναι να φτάσουμε σε «μια ενορατική αίσθηση του πώς δεν συμβαίνουν τα πράγματα» (8). Αυτό ακριβώς το είδος της επίγνωσης είναι που αδυνατεί να κατακτήσει ο παρανοϊκός. Σίγουρα διαθέτει μια δική του ειδική αντίσταση σε μια τέτοια επίγνωση, αλλά συχνά είναι και οι περιστάσεις που του στερούν την επαφή με γεγονότα, που θα μπορούσαν να τον διαφωτίσουν. Είμαστε όλοι θύματα της ιστορίας αλλά ο παρανοϊκός είναι δυο φορές θύμα, γιατί δεν ταλανίζεται μόνο από τον πραγματικό κόσμο, όπως εμείς οι άλλοι, αλλά κι από τις φαντασιώσεις του.

(8) L.B. Namier: “History,” στο Fritz Stern (ed.): The Varieties of History ( Νέα Υόρκη, 1956 ), σελ. 375